Περλιμπλίν και Μπελίσα

του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Ως γνωστόν, το γκροτέσκο συνίσταται στον ετερογενή συνδυασμό του κωμικού με το τρομακτικό ή μυστηριώδες και αποκρουστικό, που η συνύπαρξη και ταυτόχρονη σύγκρουσή τους δημιουργεί μια δυσαρμονία και αίσθηση του παράδοξου. Με αφορμή τον Μπέκετ, ο μεγάλος Γιαν Κοτ αναφέρει και ότι το γκροτέσκο, σε αντίθεση με το τραγικό, δεν παρέχει κανενός είδους μεταφυσική παρηγοριά. Ο τίτλος του έργου στην πλήρη του έκταση «Amor de Don Perlimplin con Belisa en su jardin: aleluya erotica en cuatro quadros (versión de cámara)» [Ο Έρωτας του Δον Περλιμπλίν με την Μπελίσα στον κήπο του: τραγούδι της αγάπης σε τέσσερις εικόνες και έναν πρόλογο (παραλλαγή δωματίου)] περιγράφει το περιεχόμενο της μορφής. Ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα αποσαφηνίζει το κουκούτσι μέσα από τη φλούδα του παλκοσένικου, όπου καρπίζουν οι σπόροι του λόγου του. Ακολουθούν σε εισαγωγικά, οι λέξεις του στην ακρίβειά τους. Ενορχηστρώνει τη σύνθεση «με μουσική σαν μια μικρή όπερα δωματίου». «Υπογραμμίζει την αντίθεση ανάμεσα στα στοιχεία του λυρισμού και του γκροτέσκου και παράλληλα τα συνδυάζει σε κάθε περίπτωση». Ο λυρισμός και το γκροτέσκο αντι(παρα)τίθενται σε μια γειτνίαση. Όπως τα μπαλκόνια του Περλιμπλίν και της Μπελίσα. Ο θεατρικός τους συνδυασμός στη σκηνή του μικρού τους κόσμου, αποκαλύπτει τις ομοιότητες στο μηχανισμό των αντιθέσεων. Σαν κρόσσια και ραφές σε αντικριστές πλαϊνές κουρτίνες της ίδιας γυμνής αυλαίας. Αφετηρία και κατάληξη, σε αντίστιξη της παλέτας της αυγής με τη ματιέρα του δειλινού.

Ο μεσήλικας Περλιμπλίν έχει περάσει τη ζωή του μελετώντας βιβλία. Η γριά παραμάνα του, Μαρκόλφα, από αγάπη και ενδιαφέρον για το μέλλον του κυρίως μετά το θάνατό της, τον παρακινεί να παντρευτεί. Ο Περλιμπλίν αντιστέκεται από φόβο για το γάμο στη συνήθεια των ορίων του. Η γνώμη του αλλάζει στο τραγούδι της αγάπης της νεαρής γειτόνισσάς του, Μπελίσα. Αποφασίζει να κάνει το νέο, πρωτόγνωρο για εκείνον βήμα στη ζωή. Ο Λόρκα πάει πέρα (και) από το γκροτέσκο. Οι φιγούρες (μετα)κινούνται στο κουκλοθέατρο του προσκηνίου τους. Το πρόσωπο του φασουλή Πουντσινέλλο–Περλιμπλίν μοιάζει σαν όλα τα άλλα της κωμωδίας της τέχνης (commedia dell’ arte). Το σκηνικό τους περιβάλλον, χαριτωμένο και σαθρό όσο και το χαρτόνι της κατασκευής του. Το προσωπείου του κωμικού είναι φτιαγμένο από το ίδιο υλικό με το τραγικό. Ο ήχος του γέλιου, που συχνά μοιάζει τόσο με του λυγμού, διαμορφώνει τις φωτοσκιάσεις στις αντιστροφή του χαμόγελου από το ηχείο της μάσκας. Ο Περλιμπλίν είναι γελοίος και το ξέρει. Ξέρει τα πάντα. Ο Λόρκα έγραψε εδώ ένα (προ)σχέδιο για μια ενδεχόμενη μεγαλύτερη προσεχή σκηνική πράξη. Με τα απαραίτητα λόγια. Εν αρχή ην ο λόγος, που στην περίπτωση του Λόρκα βρήκε την αντιστοιχία έκφρασης στο τουλάχιστον ανάλογο μέγεθος της μετάφρασης του Νίκου Γκάτσου. Η πιστότητα στο πνεύμα του Λόρκα στη θεατρική άρθρωση του λόγου στο χώρο και τη σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη, είναι συγκινητική.

Ο Περλιμπλίν στερείται τον έρωτα που αρνιόταν (μέχρι) τη στιγμή που τον γνώρισε. Του τον αρνείται η Μπελίσα όταν τον παντρεύεται. Ο Περλιμπλίν (απο)μένει ένας ιδανικός και ανάξιος εραστής. Η Μπελίσα ερωτεύεται (σ)τον πόθο ενός αγνώστου επίδοξου επισκέπτη της, όπως πυροδοτείται από γράμματά του που της εξάπτουν την προσδοκία των αισθήσεων. Ο ανεξάντλητος Κοτ μιλά και για την κυριολεξία του «actor (ηθοποιού)», που «παίζει τα χαρτιά του και κερδίζει», όντας συνάμα στη «νομική ορολογία, ο ενάγων και όχι ο εναγόμενος». Εκείνος που «δεν ντρέπεται για τίποτα, όπως και να κάνει τον παλιάτσο σαν κάθε ρόλο που παίζει, γιατί απλώς τον υποδύεται». «Τα πάντα γι’ αυτόν είναι θέατρο» και «όταν απομένει μόνος του στην έρημη γη, μπορεί να γελάσει, ακόμα και να παραδεχτεί πως είναι ένας σούπερ–παλιάτσος». Στο κλείσιμο της αυλαίας, ο ηθοποιός μαζεύει κομμάτια της σκηνοθεσίας του εαυτού του από τη μία παράσταση για την άλλη. Απολογισμοί και αναθεωρήσεις. Αναιρέσεις. Ακόμα και ακυρώσεις. Για μια άλλη σκηνή. Αρχική πηγή, οι σελίδες ενός κειμένου. Λόγια σε χαρτί, ακόμα και φθαρμένο. Εφαλτήριο για την πρώτη –ή (και) τη μόνη– πράξη (act), η στιγμή. Ο Περλιμπλίν (παρ)ακολουθεί ανήμπορος για (αντι)δράσεις. Παίζει το ρόλο που του (απο)δόθηκε με την (επι)γνώση του ανδρείκελου παλιάτσου. Βγαίνει στη σκηνή με την εμπειρία των (δια)θέσεών του και λιτό λόγο. Έτσι, ο Περλιμπλίν είναι τελικά (ή μάλλον εξαρχής) ένας μεγάλος ηθοποιός.

Και ο Στέλιος Μάινας είναι ακόμα πιο μεγάλος. Η ερμηνεία του, μια εμπειρία κλάσεως συνταρακτικής ιδιοσυγκρασίας. Ανεπαίσθητοι κραδασμοί (συγ)κινούν τη μαριονέτα με τα νήματα για φλέβες. Και (συγ)κλονίζουν. Κάθε στιγμή και (συν)αισθήσεις. Τα χέρια του που σφίγγουν πάνω στο στήθος του την επιστολή του αντεραστή σαν μαχαίρι στην καρδιά, καθώς πάλλεται μετέωρος για το αν θα το δώσει στην Μπελίσα, ηλεκτρίζουν πόρους και κύτταρα ακόμη και του πιο «αμέτοχου» θεατή. Το τραγούδι του διαπερνά τη ραχοκοκαλιά. Η Μπελίσα ακροπατεί στους κυματισμούς της ανεμελιάς, βηματίζοντας σε οικείους χορούς. Η Δήμητρα Ματσούκα είναι δροσερή, εύφορη και αστεία. Όταν συνειδητοποιεί την αλήθεια από το μεταίχμιο του έρωτα στην κόψη της αγάπης, είναι αποκαλυπτική. Τα νήματα κόβονται. Η παραμάνα Μαρκόλφα είναι συνεπής σε όλες τις εκφάνσεις της. Η Ελένη Καστάνη είναι απολαυστικά υπέροχη. Το εξαίσιο ensemble actors και μουσικών κουρδίζουν τη μουσική δωματίου στο ρυθμό του Λόρκα. Ο εξαίρετος Πατρίκιος Κωστής, αφήνοντας το φλάουτό του, μετουσιώνεται σε «δαιμόνιο». Το άλλο «δαιμόνιο», η καταπληκτική Βιργινία Ταμπαροπούλου παίζει βιολοντσέλο, ενώ μεταμορφώνεται και στη μητέρα της Μπελίσα. Οι σφαίρες ενός εκτελεστικού αποσπάσματος του Ισπανικού Εμφυλίου στο κορμί του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα άφησαν ημιτελή ετούτη τη συμφωνία επί σκηνής. Ακέραιη στην πεμπτουσία της απαρχής του θεάτρου. Και στην κάθε αυλαία του. Σε μια στιγμή. Ο Δήμος Αβδελιώδης και όλοι οι επίσης θαυμάσιοι συντελεστές της παράστασης, μας το θύμισαν. Έτσι απλά. Τους ευγνωμονώ.

Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος
Σκηνικός Χώρος–Σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης
Μουσική: Βαγγέλης Γιαννάκης
Εικαστική παρέμβαση–ενδυματολογία–μάσκες: Αριστείδης Πατσόγλου

Παίζουν:
Στέλιος Μάινας
Δήμητρα Ματσούκα

Ελένη Καστάνη

Βιργινία Ταμπαροπούλου

Πατρίκιος Κωστής

Πιάνο Ιώ Κυριακίδη

Φλάουτο Βίκυ Κυριακίδη

Οι περισσότερες φωτογραφίες της παράστασης είναι μια ευγενική προσφορά της φωτογράφου Μελίνας Δοσίου

5η ΕΠΟΧΗ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΠΟΛΟΙΠΗΣ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ

13 Ιουλίου,  Πτολεμαΐδα – Υπαίθριο Θέατρο Πτολεμαΐδας

22 Ιουλίου, Πειραιάς – Βεάκειο Θέατρο

23 Ιουλίου, Ηλιούπολη – Δημοτικό θέατρο του Άλσους (Δ. Κιντής)

24 Ιουλίου, Αθήνα – Θέατρο Αττικού Άλσους

26 Ιουλίου, Ξυλόκαστρο – Ανοιχτό θέατρο Βασίλης Γεωργιάδης

28 Ιουλίου, Πρέβεζα – Δημοτικό Κηποθέατρο «Γιάννης Ρίτσος»

29 Ιουλίου, Γιάννενα – Θέατρο Ε.Η.Μ

30 Ιουλίου, Αγρίνιο – Κηποθέατρο Δημοτικού Πάρκου

31 Ιουλίου, Ληξούρι – Κηποθέατρο Ιακωβατείου Βιβλιοθήκης

1 Αυγούστου, Αργοστόλι – Αύλειος Χώρος ΞΕΝΙΑ

2 Αυγούστου, Ζάκυνθος – Υπαίθριο Θέατρο Ζακύνθου

3 Αυγούστου, Αμαλιάδα – Αρχαία Ήλιδα

4 Αυγούστου, Μεσολόγγι – Αρχαίο θέατρο Οινιαδών

5 Αυγούστου, Τρίπολη – Θέατρο Άλσους Αγίου Γεωργίου

9 Αυγούστου, Χανιά – Θέατρο Ανατολικής Τάφρου

11 Αυγούστου, Ιεράπετρα – Παραλιακό Σχολικό Συγκρότημα

12-13 Αυγούστου, Ηράκλειο – Κηποθέατρο «Ν. Καζαντζάκης»

17 Αυγούστου, Λαύριο – Τεχνολογικό και πολιτιστικό πάρκο

19 Αυγούστου, Νέα Μάκρη – Αμφιθέατρο Πολιτιστικού & Αθλητικού Πάρκου

23 Αυγούστου, Μύκονος – Θέατρο Λάκκας

24 Αυγούστου, Τήνος – Ουρσουλίνες–Λουτρά

26 Αυγούστου, Πάρος – Θέατρο Λευκών

28 Αυγούστου, Βριλήσσια – Θέατρο «Αλίκη Βουγιουκλάκη»

29 Αυγούστου, Ραφήνα – Δημοτικό Κολυμβητήριο

2 Σεπτεμβρίου, Κορυδαλλός – Αμφιθέατρο «Θανάσης Βέγγος»

6 Σεπτεμβρίου, Πάτρα – Ρωμαϊκό Ωδείο

9 Σεπτεμβρίου, Παπάγος – Κηποθέατρο Παπάγου