Duende

του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα

Διάλεξη του συγγραφέα στο Μπουένος Άιρες το 1933 με τίτλο: Juego y teoria del duende

Ένα αχνοφωτισμένο ζωγραφισμένο μισοφέγγαρο στο βάθος της σκηνής, να στάζει δάκρυα και αίμα, ευθύβολη αναφορά στον «Ματωμένο Γάμο», στη «Γέρμα», ακόμα και στο σκοτεινό «Σπίτι της Μπερνάρντα ΄Αλμπα» αλλά κι ένας θρήνος διαχρονικός για τη δολοφονία του οικουμενικού Λόρκα απ’ τους εθνικιστές του Φράνκο στον Ισπανικό Εμφύλιο. Το γράφημα συνόδευε απ’ την κορφή ως το δάπεδο το αρχικό L του επιθέτου του σπουδαίου ποιητή ενώ τα υπόλοιπα γράμματα το ολοκλήρωναν οριζόντια: Lorca. Το σκηνικό έφερε ένα βαρύ ορθογώνιο ξύλινο τραπέζι ακριβώς στη μέση, φορτωμένο με ράβδους κανέλας, πορτοκάλια σε πιατέλα, κεριά αναμμένα, έναν μοναστηριακό κρεμαστό ευθύγραμμο πολυέλαιο, δυο απλά παγκάκια χωρίς πλάτη ένθεν κι ένθεν της τράπεζας και στη δεξιά μεριά το πιάνο και το βιολοντσέλο. Πρόσθεσα εγώ – αυθαίρετα- κι ένα εικονικό μανουάλι στην αριστερή πλευρά. Να μεγεθύνω τη μυσταγωγία.

Ο πίνακας συμπληρώθηκε με την είσοδο των καλλιτεχνών. Στο μαύρο και κόκκινο ο Σταμάτης Κραουνάκης, πληθωρική, επιβλητική παρουσία, κάθισε στο κέντρο, χαμήλωσαν τα φώτα πλατείας, οι προικισμένοι τενόροι Χρήστος Γεροντίδης και Κώστας Μπουγιώτης ήδη χάριζαν στην πλατεία το πρώτο απ’ τα δέκα μελοποιημένα ποιήματα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα κι εκεί, ανάμεσα στα «κλαριά της δάφνης» πέταξαν τα «γυμνά περιστέρια» στην αίθουσα, το ντουέντε απλώθηκε ανεμπόδιστα στα μήκη και τα πλάτη του κόσμου που ο καθείς κρύβει μέσα του, κι απ’ τον Αναγεννησιακό Caravaggio που μας δώρισε ο εικαστικός Κραουνάκης, η παράσταση – περφόρμανς έλαβε ονειρικές διατάσεις.

Αυτό το οπτικοακουστικό δημιούργημα επί σκηνής το πήρε κιόλας ο θεατής και το ταίριασε όπου η έμπνευση επίταξε. Σε περίοπτη θέση στην μεγαλόπρεπη Αγιά Σοφιά, στην καρδιά της Ρωμαϊκής Ροτόντας, λίγο πιο πάνω από την Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών, στην ψηλότερη κορφή των Μετεώρων, στο ταπεινό παρεκκλήσι του βράχου, στην άδεια του κάμαρη, όπου του’ δωσε βήμα κι ελευθερία να κοινωνήσει τη διάλεξη, το ποίημα, τη μουσική, την πολυσήμαντη μυσταγωγία.

Το εμβληματικό κείμενο του Λόρκα «Duende - Το πνεύμα της Γης» παρουσιάστηκε ήδη στην Αθήνα με τα φτερά μιας μουσικής λειτουργίας, παντρεμένο με δέκα μελοποιημένα ποιήματά του από το “libro de poemas” κι ανέβηκε στη συμπρωτεύουσα καλεσμένο από το Κ.Θ.Β.Ε , φορτωμένο επαίνους από κοινό και διθυραμβικές κριτικές από εγνωσμένου κύρους υπογραφές. Τα λόγια που γράφτηκαν για την παράσταση – περφόρμανς συμπεριλαμβάνονται στο book που έγινε ανάρπαστο στην είσοδο του θεάτρου καθώς και η μουσική και τα τραγούδια του μεγάλου Έλληνα συνθέτη. Οτιδήποτε θέλει κανείς να μάθει για την πολύχρονη πορεία του Σταμάτη Κραουνάκη στη μουσική και στο θέατρο, στην ποίηση και στον πεζό λόγο, στην εν γένει προσφορά του στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας από το 1977 μέχρι σήμερα, μπορεί να το ανακαλύψει σ’ αυτό το έντυπο. Ελάχιστοι αγνοούν ότι πρόκειται για έναν δημόσιο καλλιτέχνη, έναν άνθρωπο που αγαπά τέχνες και γράμματα, μουσική και θέατρο και που με τον τρόπο του συμμετέχει στα κοινά, λέει την άποψή του, δεν είναι απών, παίρνει θέση. Επειδή έχει το ντουέντε.

   Το οσμιστήκαμε καθώς κυλούσε στη σκηνή ο λόγος του Λόρκα, καθώς η θεσπέσια μουσική καθαγίαζε τις λέξεις, ο αφηγητής Κραουνάκης - Λόρκα από μύστης υποκριτής, αίφνης σκαρφάλωνε επιδέξια σε μουσικές κλίμακες κι απογείωνε την τριφωνία κι ώσπου να μεγεθύνει ο θεατής την εικόνα, να σεργιανίσει στη δική tου «Οδό Ονείρων», ν’ αφήσει τη Χατζιδακική αύρα να τον κυριεύσει, αυτός ο πανούργος τύπος με το ντουέντε στο μέτωπο τον προσγείωνε στη θέση του απότομα και , ίσως, δεσποτικά. Κλείδωνε τον πομπό, έγερνε την πλάτη πίσω κι άναβε τσιγάρο. Στην ανάσα πάνω έβαζε ξανά φωτιά στη μηχανή, άπλωνε τα χέρια, άνοιγε τα δάχτυλα, το τσέλο έστελνε κύματα - φλόγες στην πλατεία, το πιάνο κερνούσε κρασί, κι εκείνος μιλούσε για θάνατο. Για τον Άγγελο και τη Μούσα, τον Έρωτα και τον Θάνατο, αυτόν που όλοι φοβούνται κι όλοι περιμένουν.

   «Ενώ η Γερμανία οφείλει την έμπνευσή της στη Μούσα, ενώ η Ιταλία την οφείλει σε κάποιον άγγελο, η Ισπανία («και η Ελλάδα», προσθέτει ο Σταμάτης Κραουνάκης) την οφείλουν στο ντουέντε. »

   «…κατάπιε µονορούφι µια γεµάτη κούπα καθάγια, ένα κρασί από νερό φωτιάς, και κάθισε ξανά να τραγουδήσει – χωρίς φωνή, χωρίς ανάσα, χωρίς παιχνίδια και τσακίσµατα µε το λαιµό να καίει σαν ηφαίστειο αλλά µε ντουέντε…»   Έτσι κύλησε η ώρα. Με ναδίρ και ζενίθ , με ανύψωση στα ουράνια και βύθιση στα γήινα και πεζά.

   Το ντουέντε δε μεταφράζεται στα ελληνικά και προέρχεται από τη διάλεξη που έδωσε ο Λόρκα το 1934 στο Μπουένος Άϊρες κατά τη διάρκειας μιας περιοδείας που έκανε στη Λατινική Αμερική. «Για να βρούμε το  Ν τ ο υ έ ν τ ε  δεν υπάρχει τίποτε να μας βοηθήσει. Ούτε χάρτης ούτε «σωστοί τρόποι». Το μόνο που ξέρουμε είναι πως καίει το αίμα σαν κοπανιστό γυαλί, πως εξαντλεί, πως σβήνει τη γλυκιά γεωμετρία που μάθαμε, πως κλωτσάει όλα τα στυλ» , δηλώνει ο πολυσχιδής Κραουνάκης. Ο δημιουργικός συνθέτης, σκηνοθέτης, ποιητής.

Έμπνευση και πρωτότυπες ιδέες. Δύο από τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα που αποτελούν τον ορισμό της δημιουργικότητας. Η δημιουργικότητα μπορεί να έρχεται από το πουθενά, προϋποθέτει όμως πολύπλοκη νοητική λειτουργία και δε σχετίζεται με την απλή διαδικασία της σκέψης. Όμως, «η ευφυΐα είναι συχνά εχθρός της ποίησης» ακούσαμε στη διάλεξη. Παρόλο που οι νοητικές διεργασίες δεν έχουν αναλυθεί στο έπακρο από ψυχολόγους επιστήμονες, υπάρχουν κάποια «συμπτώματα» που μαρτυρούν ευθέως πως ο καλλιτέχνης ενώπιόν μας δε «χαρίζει» πλήξη αλλά ευφορία, επειδή οι δημιουργοί συλλαμβάνουν ευφυείς ιδέες, παρατηρώντας τους ανθρώπους γύρω τους, ρισκάρουν, ακολουθούν το ένστικτό τους , σκέφτονται πέρα απ’ τα καθιερωμένα όρια, χάνουν την αίσθηση του χρόνου και, συχνά, βυθίζονται σε ονειροπολήσεις που οδηγούν στην υλοποίηση μιας λαμπρής σύλληψης.  Αυτό είναι το ντουέντε.

Ο Λόρκα έφερε στο προσκήνιο το «Duende» το 1934. Μεταφράστηκε κατά το δοκούν. Θα πει ψυχή, θα πει οίστρος, φιλότιμο, μεράκι, λεβεντιά, ικανότητα, «αστέρι». Το 1998 ανέβηκε από το Κ.Θ.Β.Ε στο «Αυλαία» στην ίδια μετάφραση της Ολυμπίας Καράγιωργα , σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Παλαμίδη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη . Ο Σταμάτης Κραουνάκης το έκανε μουσική παράσταση- περφόρμανς , το «πέρασε» στο κοινό έτσι όπως το αντελήφθη και, κυρίως, απάλειψε το επίθετο «άγνωστο» μπροστά από το ουσιαστικό «αριστούργημα». Τα ποιήματα που μελοποίησε τόσο αισθαντικά κι ιδιαίτερα, μετέφρασε ο μέγιστος των γραμμάτων και της ποίησης Ανδρέας Αγγελάκης που «έφυγε» το 1991 αφήνοντας παρακαταθήκη στην ελληνική βιβλιοθήκη εξαιρετικής έμπνευσης ποιητικές συλλογές: «Ομιλίες του θεού και της θάλασσας (1962), Ο Πρίγκηπας των κρίνων (1964), Προτάσεις Αθωότητας (1967), Ποιήματα χαρισμένα στον κόντε Διονύσιο Σολωμό (1971), Το πύον (1973), Οι Εφιάλτες (1974), Το Δωμάτιο (1977), Η οδός Θρασυβούλου (1979), Ερωτικό Σώμα (1981) (αυτοανθολόγηση), Η Μεταφυσική της μιας νύχτας (1982), Καβάφης καθ' οδόν (1984), Τα ποιήματα του δολοφόνου μου (1986), Ο Μακρύς μονόλογος της Μαρίας Πολυδούρη (1989) ».

     Δυο σπουδαίοι τενόροι απέδωσαν με έξοχη ισορροπία τον σπαραγμό, τον λυρισμό και τον ρομαντισμό των απαιτητικών συνθέσεων του ευφάνταστου Κραουνάκη, δώρισαν μυσταγωγικούς περιπάτους σε «θερμούς» δρόμους, σοκάκια και πλατείες Ανδαλουσιανής γης, όντες καλοί αγωγοί της φλόγας που εξέπεμπε η μελοποιημένη ποίηση του Λόρκα, ενώ δυο εξαιρετικοί μουσικοί στο πιάνο και το τσέλο συνόδευσαν τη διάλεξη, επέκτειναν τη μυσταγωγία σε μέθεξη κι οι πέντε καλλιτέχνες αποθεώθηκαν στο φινάλε από το έκδηλα συγκινημένο κοινό.

   Δημοσιεύτηκαν πολυσήμαντες αναφορές στο συγκεκριμένο εγχείρημα. Αφορμή για να μνημονευθεί όπως του πρέπει ο σπουδαίος Ανδαλουσιανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και να δημοσιοποιηθεί και πάλι η ζωή και το έργο του. Ταυτόχρονα, ευκαιρία για να συγκεντρωθεί όλο το πολυεπίπεδο έργο του Σταμάτη Κραουνάκη σε έντυπο και να μάθει τις λεπτομέρειες που αγνοούσε, ενδεχομένως, ο θεατής – ακροατής - αναγνώστης. Τυχεροί όσοι βρεθήκαμε στην αίθουσα θεάτρου της Ε.Μ.Σ κι ένα ευχαριστώ τόσο στους συντελεστές της παράστασης, όσο και στον φορέα που την έφερε στη Βόρειο Ελλάδα. Το Κ.Θ.Β.Ε.

Μετάφραση «Ντουέντε»: Ολυμπία Καράγεωργα.

Απόδοση ποιημάτων: Ανδρέας Αγγελάκης

Μουσική σύνθεση - ερμηνεία: Σταμάτης Κραουνάκης

Βίντεο: Σταύρος Χαμπάκης.

Συνομιλούν και ερμηνεύουν τα τραγούδια: Κώστας Μπουγιώτης, Χρήστος Γεροντίδης. Πιάνο: Βασίλης Ντρουμπογιάννης. Τσέλο: Γιώργος Ταμιωλάκης

Τιμές εισιτηρίων:

Γενική είσοδος: 16 €

Φοιτητικό- Μαθητικό- ΑμεΑ – άνω των 65 ετών: 12 €

Άνεργοι – Μαθητές και σπουδαστές Ωδείων και μουσικών σχολών: 5 €

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ :Τρίτη 11, Τετάρτη 12 & Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου

Ώραέναρξης: 9.00μμ

ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ:

ΤΑΜΕΙΑ ΚΘΒΕ (Τ.2315 200 200)

ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΑΜΕΙΩΝ ΚΘΒΕ:  

Βασιλικό Θέατρο (Πλατεία Λευκού Πύργου):

Δευτέρα έως Παρασκευή: 8.30- 21.30

Εκδοτήριο ΚΘΒΕ Πλατείας Αριστοτέλους:

Δευτέρα, Τετάρτη: 10:00 – 15:30

Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00 – 14:00 & 17:30 – 20:00

Ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου (Σ.ΕΚ.Β) σε συνεργασία με το Θέατρο Τέχνης «Καρόλου Κουν» διοργάνωσαν, στο πλαίσιο του 47ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο, εκδήλωση με τίτλο «Ο Λόρκα, ο Μίκης, ο Μάνος και το Θέατρο Τέχνης» την Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου και ώρα 20:00, στη σκηνή «Δ. Σολωμός».

Στην εκδήλωση μίλησε ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Πάνος Κυπαρίσσης.

Έπειτα, ο Σταμάτης Κραουνάκης μας ταξίδεψε στην Ισπανία με το Duende του, που παρουσίασε τον χειμώνα στο Θέατρο Τέχνης.

Είχαμε την ευκαιρία να προμηθευτούμε επίσης το νέο cd+book του Σταμάτη Κραουνάκη
Παραγωγή: Εκδόσεις Άπαρσις & Λυχνία