Για να τελειώνουμε με την κρίση του Θεού
“Είναι δύσκολο να με πιστέψουν και βλέπω ήδη το κοινό να σηκώνει τους ώμους του αλλά ο λεγάμενος χριστός είναι εκείνος που δέχτηκε να ζήσει χωρίς σώμα ενώ μια στρατιά από ανθρώπους, αποκαθηλωμένοι από ένα σταυρό όπου ο θεός από καιρό πίστευε πως τους είχε καρφωμένους, επαναστάτησε, και πάνοπλη από σίδερο, από φωτιά και από κόκαλα, προχωράει, βρίζοντας τον Αόρατο για να ξεμπερδέψει μια για πάντα με την ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ.”
Μια σύνθεση των έργων “Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του θεού” του Αντονέν Αρτώ και του “Κομμάτι Καρδιά” του Χάινερ Μύλλερ παρουσιάστηκε στην ατμοσφαιρική σοφίτα του στρατοπέδου Κόδρα στη Θεσσαλονίκη, τον Ιούνιο του 2014 από την σκηνοθέτιδα Κλαίρη Χριστοπούλου.
Λίγα λόγια για τους Αντονέν Αρτώ και Heiner Muller
Αντονέν Αρτώ
“Αν το θέατρο θέλει να μας ξαναγίνει αναγκαίο, πρέπει να μας δώσει όλα αυτά τα στοιχεία που υπάρχουν στον έρωτα, το έγκλημα, στον πόλεμο ή στην τρέλα”.
Ο Αντονέν Αρτώ, εμπνευστής-πατέρας του θεάτρου της σκληρότητας, χαρακτηρίζεται από γκροτέσκ, σκληρά εκφραστικά μέσα, χρήση πολλών συμβόλων και ατμόσφαιρα ασχήμιας και πόνου. Αυτού του πόνου, του οποίου «η απειλητική παρουσία δε λέει να βαρεθεί ποτέ το σώμα». Hθοποιός, ποιητής, σκηνοθέτης, συγγραφέας, σκηνογράφος, ενδυματολόγος και θεωρητικός του θεάτρου, o Αντονέν Αρτώ (1896-1948), μετά από μια οδυνηρή εφηβεία- προάγγελο των σοβαρών νευρικών του διαταραχών, φεύγει για το Παρίσι όπου εκεί γνωρίζεται με το Θέατρο και τον Κινηματογράφο αλλά και με τα θεϊκά δηλητήρια που θα σημάδευαν περαιτέρω τη ζωή και τα ποιήματά του: τo όποιο. Ο λόγος του γίνεται «από κείνα τα κουτσομολιά που κυκλοφορούν μεταξύ νεροχύτη και αποχωρητήριου» Οι θρησκευτικές του αντιλήψεις σηματοδοτούν το έργο του - και τις περισσότερες φορές το κατευθύνουν-. Ο Αρτώ, δε διστάζει να στήσει απέναντι του το Χριστό σαν δυο αντίπαλοι στρατοί και να αναμετρηθεί μαζί του. Ο Χριστός για τον Αντονέν Αρτώ είναι ένα φαρμακερό άνθος του οποίου η θρησκευτική αναθυμίαση, είναι δηλητηριώδης. Είναι πολύ δύσκολο να ορίσει κανείς το έργο του Αντονέν Αρτώ που αναπόφευκτα σχετίζεται με μια πλειάδα συνθηκών-δεινών. Το 1920-30 ήταν μια εποχή που η κατάθλιψη αντιμετωπίζονταν είτε με πυρετοθεραπεία, (πρόκληση ελονοσίας με επακόλουθο τον υψηλό πυρετό και τους πυρετικούς σπασμούς), είτε με ηλεκτροσόκ και όπιο. Όταν όμως θέλουμε να μελετάμε όχι το «φαινόμενο Αρτώ» αλλά το έργο του Αρτώ, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως ο Αρτώ, ήταν από εκείνους τους ποιητές-προφήτες που γνώρισαν το Νόμο μέσω του πόνου, της οδύνης, της βίας και της αληθινής «δίωξης» που υπέστη τόσο από ανθρώπους όσο και από αόρατες, ανώτερες δυνάμεις. Ο υπερρεαλιστής γάλλος συγγραφέας σε μια εποχή αποκαρδίωσης, με ιατρικές μεθόδους που αντί να βελτιώσουν την βαριάς μορφής κατάθλιψη την επιδείνωναν, ήταν μια ποιητική ιδιοφυία που ψυχορραγούσε μέσα σε άσυλα και φρενοκομεία και στιγμάτισε για πάντα την ιστορία – εξέλιξη του θεάτρου αλλά και το κίνημα των υπερρεαλιστών. Λαμβάνοντας υπόψη μας τον μύθο πως οι καταραμένοι ποιητές πρέπει να έχουν και «καταραμένη» ζωή διαστρεβλώνουμε και νοθεύουμε αυτό που πραγματικά ήταν. Ο Αρτώ ήταν η δύναμη των λέξεων ικανή να ξεσκεπάσει τη σάρκα και να χτυπήσει αυτό που ο ίδιος ονόμαζε, τον σκελετό των πραγμάτων… «Για να υπάρξεις αρκεί να αφεθείς να είσαι, μα για να ζήσεις, πρέπει να είσαι κάποιος. Για να είσαι κάποιος, πρέπει να έχεις ΚΟΚΑΛΟ, να μη φοβάσαι να δείξεις το κόκαλο, και να χάσεις τη σάρκα εν διελεύσει….».
Huiner Muller
Ο Χάινερ Μίλερ (1929-1995) με το δικό του χαρακτηριστικό και ιδιαίτερο σκηνοθετικό στίγμα θεωρείται ο σημαντικότερος, μετά τον Μπρεχτ, θεατράνθρωπος της μεταπολεμικής Γερμανίας του οποίου το όνομά έχει συνδεθεί με το μετα-δραματικό θέατρο. Η έννοια της πραγματικότητας για τον Heiner Muller προσδιορίζεται από μια «λεπτή γραμμή αίματος» που αναδίδει πένθος πίσω από μια πληθώρα δεινών. Ο Heiner Muller, με λατρεία και αδιάκοπη έρευνα πάνω στους μύθους, τολμά να τους αποδομεί, γεννώντας πύρινους προβληματισμούς και ερωτήματα στον θεατή ενώ ο πυρήνας της εργογραφίας του δεν είναι άλλο παρά η προσπάθεια κατανόησης του ιστορικού γίγνεσθαι. Με τρόπο αφαιρετικό μα ιδιαίτερα συμπυκνωμένο σε νοήματα, με λόγο οδυνηρό αλλά και πλαισιωμένο από διαυγείς εικόνες, με βίαιη και κοφτερή γραφή, ο Γερμανός δραματουργός, σκηνοθέτης και θεωρητικός του θεάτρου, θεωρεί πως το θέατρο είναι ο τόπος που γράφεται η ιστορία και η ιστορία απ’ την πλευρά της δεν είναι άλλο από μια σχέση ουτοπίας από τη μια και πραγματικότητας από την άλλη. Μιας πραγματικότητας που μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνον όταν θρυμματίζεται και κατακερματίζεται, συνήθως από ˜εσωτερικό διχασμό ή λόγω «δυσαρμονίας». Ο Χάινερ Μίλλερ, αρέσκεται να σοκάρει τον θεατή όπως και το να «πενθεί». Να πενθεί όχι τον «αποθανόντα», όχι αυτόν που πέθανε, αλλά το τέλος μια εποχής. Ένα συλλογικό πένθος για εμάς που ως ανθρώπινα όντα είμαστε ατελή, φθαρτά και αδύναμα.
“Προσοχή στα λογικά σας, κύριοι, προσοχή στα λογικά σας. Δεν ξέρετε ως που θα μας σύρει το μίσος για τη λογική…»
Το κείμενο Το κείμενο του Αρτώ «Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του Θεού» γράφτηκε μέσα στο άσυλο όπου ζούσε ο γάλλος δραματουργός και πρόκειται για την τελευταία του κατά μέτωπο επίθεση στον χριστιανισμό, τον πόλεμο, την ανθρώπινη μοναξιά και τους «εξουσιαστές Αμερικάνους» στην Αμερική τους που δεν άλλο από τη «μήτρα τερατογενέσεων» Πιστός στην θεωρία του θεάτρου της σκληρότητας, ο Αρτώ δημιούργησε ένα παράφορο έργο, που μάχεται με τις λέξεις, χρησιμοποιεί το αρνητικό ως παράδειγμα και εκθέτει τον θεατή σε μια κατάσταση πνευματικής αφύπνισης. Το κείμενο, ανοιχτή πληγή που ακροβατεί στα όρια ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον, με μια ιδιαίτερη δυσκολία κατανόησης του από τον μέσο αναγνώστη, παίζει με τις λέξεις κάνοντας άλματα στην αναζήτηση νέων τεχνικών πιο άμεσης και ωμής έκφρασης. Η μετάφραση της σκηνοθέτιδας Κλαίρης Χριστοπούλου αποδίδει ευθύβολα τόσο την πυκνότητα της γραφής των Αρτώ και Μύλλερ όσο και την βιαιότητα και ωμότητα αυτής, με έμφαση στον ρυθμό και στο νόημα των λόγων τους.
Η παράσταση Με λιτή κινησιολογία που κατά το μεγαλύτερο μέρος της συμβαδίζει -όσο και ολοκληρώνει- τον ρυθμό της παράστασης, με αισθητική «τυποποίησης» ανθρώπων –εργαλείων αλλά και ανθρώπων – συμβόλων αλλά και με αποστασιοποιημένη υποκριτική, η Κλαίρη Χριστοπούλου έστησε ένα ακέραιο θέαμα-performance με πρωταγωνιστή το λόγο. Παρόλο που το κείμενο παρουσιάζει μεγάλο βαθμό δυσκολίας αναπαράστασης του (εξαιτίας τόσο της «φόρμας» του όσο και του πύρινου –αλλά και δυσνόητου κάποιες φορές για τον μέσο θεατή - λόγου του), εν τούτοις με τη σκηνική αναπαράσταση του γίνεται ένα συνονθύλευμα θεσμικών και κοινωνικών διαστάσεων. Σκηνικά, φωτισμός και ηχητικές-μουσικές παρεμβάσεις δίνουν την αίσθηση της φθοράς, -ενίοτε τις αποσύνθεσης- ενώ όλo το θέαμα έχει μια έντονη απόχρωση τελετουργίας βασισμένη τόσο στο λόγο του Αρτώ όσο και στις χειρονομίες και το ρυθμό των ηθοποιών. Με ένα παιχνίδισμα ψευδαίσθησης και πραγματικότητας, οι ηθοποιοί κινούνται στη σκηνή σε απόλυτη σχέση με το «χώρο», εκμεταλλευόμενοι κάθε γωνιά της μυσταγωγικής αυτής σοφίτας και δίνουν περισσότερο την εικόνα της φιγούρας που κινείται σε ένα τοπίο παρά των μεμονωμένων χαρακτήρων σε περιορισμένο χώρο. Η όλη σκηνοθετική οπτική δίνει την εντύπωσης της πολύ προσεκτικής επιλογής τόσο των αντικειμένων (κρεμάστρα ρούχων ο σταυρός, χάρτινες βαρκούλες για ένα ταξίδι δίχως τέλος και χρωματικές αποχρώσεις της φωτιάς (έντονο κόκκινο) όπως και της στάχτης αυτής. Όλοι οι ηθοποιοί (Νατάσσα Αστρεινίδη, Άγγελος-Προκόπιος Νεράντζης, Γιώργος Σακελλαρίου) ελίσσονται με άνεση και φυσικότητα ανάμεσα στους διάφορους ρόλους, ενώ οι ήχοι και η μουσική είναι ενταγμένοι και συγχρονισμένοι απόλυτα στο πνεύμα και την ατμόσφαιρα του έργου. Ένα καλοδουλεμένο εγχείρημα σκηνικής μεταφοράς της δίνης των λόγων των Αρτώ και Μύλλερ που ανατρέπει τους προβληματισμούς του θεατή, αλλά και την «άνεσή» του καθώς προβάλλεται ένας κόσμος αλλοτριωμένων σωμάτων και συναισθημάτων όπου το μοναδικό νόημα είναι αυτό που το άτομο επιλέγει να του δώσει.
Ιnfo της παράστασης Μετάφραση -Σκηνοθεσία: Κλαίρη Χριστοπούλου Σύνθεση - Sound Design: Αλέξης Βαλάσσης Εικαστική Επιμέλεια- Φωτισμοί: Μαρίνα Κόντα Κοστούμια: Σόνια Σαμαρτζίδου, Αναστασία Τεμηρίδου Κινησιολογική Προετοιμασία: Σίμος Πατιερίδης Χειρισμός κονσόλας: Μαρίνα Κόντα, Αθηνά Μπανάβα Φωτογραφίες: Στέλιος Τράκας Γραφιστική Επιμέλεια: Αλέξης Βαλάσσης Οργάνωση Παραγωγής: Ροδή Στεφανίδου
Παίζουν: Νατάσσα Αστρεινίδη, Άγγελος-Προκόπιος Νεράντζης, Γιώργος Σακελλαρίου
«Είτε το παραδεχόμαστε είτε όχι, συνειδητά ή ασυνείδητα, αυτό που το Κοινό ψάχνει βασικά να βρει μέσα από τον έρωτα, το έγκλημα, τα ναρκωτικά, τον πόλεμο ή την επανάσταση, είναι η ποιητική κατάσταση, μια υπερλογική εμπειρία και γεύση ζωής» (θέατρο της Σκληρότητας-Δεύτερο Μανιφέστο)
-Οι παραστάσεις έχουν ολοκληρωθεί -
|