Κρις Ραντάνοφ

Έχει ευθύνη και ρόλο η τέχνη

Ο Κρίς κατάγεται από την Ρούσε της Βουλγαρίας και είναι απόφοιτος της τεχνικής σχολής πυρηνικής ενεργητικής “Μαρία Σκλοντόβσκα-Κιουρί” αλλά και παλαιστής. Ήρθε στην Ελλάδα το 2001 και αποφοίτησε αριστούχος από την Δραματική σχολή Ίασμος. Στην πορεία παρακολούθησε σεμινάρια με την Ελένη Σκότη. Στο θέατρο τον είδαμε στις παραστάσεις “ Σοσιάλ – Δομή. ΑΕ ” σε δική του σκηνοθεσία, “ Δεσποινίς Τζούλια ” σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Φοινίτση, ‘‘Όρνιθες’’ και “ Του νεκρού αδελφού ” σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη, “Ένας στους δέκα” σε σκηνοθεσία Λαέρτη Βασιλείου όπου και βραβεύτηκε με το τρίτο βραβείο Α' ανδρικού ρόλου στα Θεατρικά Βραβεία Αθηνοράματος 2008 και “Οιδίπους Τύραννος – Επί Κολωνώ” σε σκηνοθεσία Ρούλας Πατεράκη. Στον κινηματογράφο έπαιξε στις ταινίες “ J.A.C.E “ σε σκηνοθεσία Μ. Καραμαγγιώλη, ‘‘ Τρεις ευτυχισμένες μέρες ’’σε σκηνοθεσία Δ. Αθανίτη, “Χορεύοντας στον πάγο” σε σκηνοθεσία Στ. Ιωάννου και σε αρκετές ταινίες μικρού μήκους. Στην τηλεόραση συμμετείχε στις σειρές “Αληθινοί έρωτες”, “Κόκκινο δωμάτιο” και “Για την Άννα”. Ο ταλαντούχος ηθοποιός πάλεψε στον πιο δύσκολο στίβο, αφού αποφάσισε να ερμηνεύσει ρόλους σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική του και κατάφερε να διακριθεί κερδίζοντας αποδοχή και βράβευση. Όμως αυτή δεν είναι η μόνη μάχη που έδωσε στον τόπο του και στον τόπο μας. Εκεί με τον πατέρα του σε στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων και με δυσκολίες στο να βρει μια δουλειά που να αφορά τις σπουδές του, εδώ μετανάστης. Ίσως γι’ αυτό οι επιλογές του δεν είναι ποτέ ουδέτερες κι η αντίληψή του για την τέχνη παραμένει ρομαντική: «Ακόμα κι αν δεν τα καταφέρει, οφείλει να επιχειρεί να αλλάξει τον κόσμο». Με ανθρώπους σαν τον Κρις Ραντάνοφ στην υπηρεσία της, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες. Συναντηθήκαμε στα μέσα του καλοκαιριού, σ’ ένα κήπο και μιλήσαμε στην ακμή του μεσημεριού. Περισσότερο για την εξουσία και τους μηχανισμούς της παρά για το θέατρο. Περισσότερο για την ανθρώπινη φύση παρά για ρόλους. Περισσότερο για τους απλούς θεατές παρά για τους καλλιτέχνες. Οπότε απ’ αυτή την συνέντευξη θα μάθετε λιγότερα για τον «ηθοποιό» και περισσότερα για τον άνθρωπο.

Θα ήθελα να μου μιλήσεις λίγο για το «Σοσιάλ-Δομή». Το έγραψες σε συνεργασία με τον πατέρα σου και το σκηνοθέτησες εσύ. Σε τι αναφέρεται;

Το έργο είναι βασισμένο πάνω σε μαρτυρίες κρατουμένων, σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Βουλγαρία. Ο πατέρας ήταν δέκα χρόνια σ’ ένα τέτοιο. Μπήκε για ασήμαντη αφορμή στα εικοσιπέντε του χρόνια. Ήταν ήδη παντρεμένος με δύο παιδιά. Πολύς κόσμος κατέληξε σ’ αυτά τα στρατόπεδα εξ αιτίας προσωπικών διαφορών ή συμφερόντων. Οι εχθροί του λαού ήταν καμμιά φορά άνθρωποι που το κράτος τους είχε δώσει απλά ένα πιο μεγάλο διαμέρισμα κι ο χαφιές τους κάρφωνε στη μυστική υπηρεσία για να τους το πάρει. Έχουν μπει άνθρωποι απλά και μόνο επειδή έλεγαν απαγορευμένα ανέκδοτα.

Δηλαδή μιλάμε για "Τον τρόμο και την αθλιότητα του 3^ου Ράιχ". Τα ίδια τα παιδιά να καταδίδουν τους γονείς τους κι οι γονείς, τα παιδιά τους...

Υπάρχει μία μαρτυρία για ένα παιδί που ο θείος το έστειλε στο στρατόπεδο  με την έγκριση της μάνας του, για να πάρει μαθήματα πειθαρχίας. Αλλά οι φύλακες που δεν καταλάβαιναν τίποτα του δώσανε τα μαθήματα με ρόπαλα. Σπάνε τα πλευρά, τρυπάνε τον πνεύμονά του και πεθαίνει. Εσωτερική αιμορραγία. Ήρθε η μάνα του να τον πάρει και της δώσανε τα ρούχα του.

Είναι απλά ένας μονόλογος για την έκπτωση της αριστερής ιδέας;

Όχι τόσο. Θίγει κυρίως το ζήτημα της εξουσίας. Όταν οι άνθρωποι αποκτούν εξουσία ανεξαρτήτως ιδεολογιών που υπηρετούν γίνονται τέρατα. Και το άλλο θέμα που θίγει  είναι ότι ποτέ δεν ορίζεις την μοίρα σου.  Όσο και να το νομίζεις. Ξαφνικά καταλαβαίνεις ότι είναι κάποιοι άλλοι που την κρατάνε στα χέρια τους. Για παράδειγμα και σήμερα στην Ελλάδα... Ήταν όλα μια χαρά και ξαφνικά μας ανάγκασαν να πληρώνουμε φόρους, κόψανε συντάξεις και μισθούς, κι όλα αυτά γιατί κάποιος αποφάσισε πως πρέπει να πληρώσουμε εμείς τα ελλείμματα από τις κλοπές των άλλων. Ή το -44, που μας παίξανε στο σκάκι κι είπανε οι Ρώσοι θα πάρουνε την Βουλγαρία, οι Άγγλοι θα πάρουνε την Ελλάδα... Δεν ήμασταν εμείς αυτοί που αποφάσισαν να είναι με την Ρωσία ή με την Αμερική. Κανείς δεν αποφασίζει τίποτα. Κι αν το επιχειρήσει έχουν τον τρόπο να τον σταματήσουν. Όπως οι Τσέχοι όταν τον Μάη του  -61 είπαν ότι θέλουν να είναι ανεξάρτητοι και μπήκανε τα τάνκς και τους ανάγκασαν να υποταχθούν. Για το καλό τους, υποτίθεται.

Και τι ελπίδα έχουμε τότε;

Να σου πω την αλήθεια δεν ξέρω. Μερικές φορές με πιάνουν μαύρες σκέψεις. Ο άνθρωπος, μου φαίνεται πως είναι... Δεν ξέρω...   Η φύση του διαστρέφεται από την εξουσία...Εγώ βέβαια πάντα σκέφτομαι κάτι και μετά το αναιρώ. Δεν είμαι και πολύ σταθερός στη γνώμη μου. Και δεν νομίζω ότι πρέπει να είμαστε σταθεροί  σε κάτι αλλιώς δεν θα μπορέσει να υπάρχει εξέλιξη. Είναι καλό νομίζω να μπορείς πάντα να υπολογίσεις στο γεγονός πως έχεις κάνει λάθος συλλογισμούς. Αλλά επειδή βλέπω ότι οι περισσότεροι που παλεύουν για την εξουσία δεν είναι άνθρωποι καθαροί και κρύβουν πάντα πίσω από τις ευγενικές προθέσεις, τις προσωπικές τους επιδιώξεις, είμαι δύσπιστος. Έβλεπα προ ημερών ένα ντοκιμαντέρ για τον Τσε Γκεβάρα και τον Φιντέλ Κάστρο. Ο Τσε δεν ήθελε να γίνει εξουσία. Γι’ αυτό και πήγε να παλέψει αλλού. Και σκοτώθηκε εκεί. Αυτός ο άνθρωπος δεν παλεύει για την νίκη. Αυτός ο άνθρωπος ποτέ δεν θα οδηγήσει κάπου ένα ολόκληρο κράτος... Γιατί αυτή η δυναμική δεν τον εκπροσωπεί. Ενώ εκείνοι που παίρνουν στα χέρια τους την εξουσία, την θέλουν για κάτι άλλο. Ένα δικό τους συμφέρον θέλουν να εκπληρώσουν. Το κράτος έγινε κομμουνιστικό όχι επειδή αυτή ήταν η ιδεολογία του Κάστρο αλλά επειδή οι Αμερικάνοι του έπαιξαν πολύ άγρια παιχνίδια. Αν ήταν ευμενείς μαζί του θα επέλεγε τον καπιταλισμό.

Δεν ήταν θέμα ιδεολογίας αλλά συνθηκών.

Ακριβώς...

Οπότε αυτό σημαίνει ότι οι μηχανισμοί εξουσίας είναι από τη φύση τους διεφθαρμένοι. Και άρα καμμία εξουσία, ποτέ δεν θα μπορούσε να είναι αγνή.

Ναι! Εξ αιτίας της φύσης της ανθρώπινης...

Οπότε δεν έχουμε ελπίδες να ζήσουμε σαν άνθρωποι, ίσως και ούτε καν να επιβιώσουμε...

Έτσι όπως το σκέφτομαι, νομίζω πως το ανθρώπινο είδος οδηγείται σε εξαφάνιση. Από την ίδια του την φύση. Οι πολυεθνικές εταιρείες, η εξάρτηση από το χρήμα, το κέρδος... Όταν σκέφτεσαι το χρήμα, σκέφτεσαι κάτι που δεν υπάρχει. Είναι μια πλασματική αξία. Αυτό το χαρτί που έχουμε στα χέρια μας, δεν διαθέτει καμμία υλική υπόσταση. Δεν μπορεί ποτέ να έχει ουσιαστικό κέρδος ένα χρηματιστήριο. Τι παράγει; Μερικούς τόνους ντομάτες ή κάνα κοπάδι πρόβατα; Παίζουν με υπολογισμούς, παίζουν με τους αριθμούς και στην πραγματικότητα οδηγούν τις ανθρώπινες κοινωνίες στην αυτοεξαφάνισή τους. Έβλεπα προ ημερών ένα ντοκιμαντέρ για δελφίνια τα οποία έχουν νοημοσύνη ανάλογη με τη δική μας, υπάρχουν εκατομμύρια χρόνια πριν από μας και ποτέ δεν κυνήγησαν την δική μας εξέλιξη. Δεν δημιούργησαν ποτέ ένα καθεστώς που να εξαρτιέται από το χρήμα. Έχουν τις δικές τους οργανωμένες κοινωνίες και τους αρκούν όλα αυτά που τους προσφέρει η φύση. Δεν το χρειάστηκαν ποτέ να βγουν στη στεριά να περπατήσουν. Δεν τρύπησαν ποτέ τους ωκεανούς για να βγάλουν πετρέλαιο. Κάτι τέτοιες ενέργειες αφορούν τον άνθρωπο. Στη φύση του ανθρώπου, νομίζω πως είναι να αυτοεξαφανιστεί. Κυνηγάει ο άνθρωπος ένα μέλλον χωρίς όρια και χωρίς μηχανισμούς αυτοπροστασίας. Τώρα ας πούμε, σκεφτόμαστε πως θα πάμε σε άλλους πλανήτες...

Όπως επίσης και το πώς να γίνουμε αθάνατοι...

Ακριβώς! Κυνηγάμε το ανέφικτο, θέλουμε να είμαστε, όχι άνθρωποι αλλά υπεράνθρωποι. Κυνηγώντας μια ιδέα, χάνουμε την προσωπικότητά μας. Κι άμα δεις πως λειτουργεί η πλαστική χειρουργική θα καταλάβεις τι εννοώ. Ανακαλύφθηκε για να μπορούμε να διορθώσουμε τα πρόσωπα των ανθρώπων που έχουν καταστραφεί για διάφορους λόγους. Και τώρα ο στόχος της είναι να κάνει τα γεροντικά πρόσωπα να φαίνονται νεανικά. Και καταλήγεις να βλέπεις τις ίδιες μούρες, μέσα από το τσίτωμα, τα χείλη, το σώμα τα μαλλιά χωρίς να υπάρχει τίποτα που να ξεχωρίζει την μία προσωπικότητα από την άλλη, στην εμφάνιση. Ενώ ο κάθε άνθρωπος είναι τόσο ιδιαίτερος, τόσο ξεχωριστός. Βλέπεις την Μπάρμπι σε όλα τα γυναικεία πρόσωπα.

Ένα συγκεκριμένο πρότυπο της ψηλής, λεπτής ξανθιάς γυναίκας με τα αρμονικά αλλά ουδέτερα χαρακτηριστικά. Χάθηκε η φιγούρα της γερόντισσας με το μαντήλι που ήταν τόσο ελκυστική κι ανθρώπινη...

Που έλεγες ότι η σοφία βρίσκεται πίσω από αυτό το πρόσωπο. Οι ρυτίδες του διηγούνται την ιστορία του.  Όλα πια προσπαθούν να σου περάσουν έναν εντελώς ανόητο τρόπο ζωής. Γυρίζουν συνέχεια σήριαλ  για να ενισχύσουν αυτό το πρότυπο. Πλούσια σπίτια, ακριβά αυτοκίνητα και άνθρωποι που μπορούν να έχουν τα πάντα, είναι πάντα νέοι και πάντα όμορφοι. Γιατί δεν γυρίζουν ένα σήριαλ για την πλατεία Βάθης; 

Όπως ας πούμε κάνουν οι βραζιλιάνοι για τις φαβέλες;

Ακριβώς. Σε τι χρησιμεύουν όλα αυτά τα όμορφα πρόσωπα που κρύβουν τις παράγκες και την αθλιότητα πίσω από την λάμψη της ευζωίας τους. Και λένε πως ο κόσμος δεν θέλει να δει πραγματικές ιστορίες. Πως θέλει να ξεχαστεί. Ποιος το είπε ότι ο κόσμος δεν θέλει να τα δει; Νομίζω πως οι πολυεθνικές είναι αυτές που δεν θέλουν να τα δει ο κόσμος. Αυτές είναι που θέλουν να ξεχαστεί... Βλέπεις ο καθένας θα μπορούσε να αγοράσει ένα ακριβό αμάξι ή ένα ακριβό σπίτι με την πιστωτική του για να νοιώθει σαν ήρωας σαπουνόπερας. Σαν να είναι κι αυτός, το κέντρο του κόσμου. Και κάνοντάς το αυτό, προσφέρει στις πολυεθνικές  κι άλλο πλούτο. Διότι θα του τα πάρουν πίσω και με το παραπάνω φυσικά, έστω κι αν χρειαστεί να πατήσουν στο πτώμα του.

Και στα πτώματα των παιδιών του... Άρα λοιπόν το υπερτροφικό μας «εγώ « είναι που μας οδηγεί στην αυτοκαταστροφή μας.

Ακριβώς.

Αυτό είναι που ζητά τον πλούτο, την εξουσία και την απόλυτη σεξουαλική αποδοχή.

Ναι. Και όλοι αυτοί που είναι στο περιθώριο και που ίσως θα μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα, αυτοί δεν επιθυμούν την εξουσία. Γιατί γνωρίζουν πολύ καλά πως κάθε ανάμειξη με την εξουσία, σε λερώνει. Κατ΄ ανάγκην. Αλλιώς, απλά δεν θα παραμείνεις στην εξουσία.  Αν μάλιστα επιμείνεις στις θέσεις σου και δεν ακολουθήσεις τους κανόνες που επιβάλλει η εξουσία,  θα σε εκτελέσουν. Κάτι που πίστεψέ με, είναι πολύ εύκολο.

Κι η τέχνη; Πως θα μπορούσε να επηρεάσει τα πράγματα;

Η τέχνη έχει ένα ρομαντικό ρόλο.  Οι καλλιτέχνες μπορούν να σκεφτούν πάνω σ’ αυτά τα ζητήματα αλλά όχι και να τα λύσουν. Νομίζω ότι η τέχνη μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε «αυτή είναι η ζωή μας;» αλλά όχι και να την αλλάξει. Αλλά πρώτα πρέπει να σκεφτούμε πως βλέπουμε αυτό τον κόσμο, πως θα είναι  μετά από διακόσια χρόνια. Θα μας αρέσει αυτό που θα δούμε; Η τέχνη; Κάποιοι που βλέπουνε λίγο πιο μπροστά δημιουργούν έργα τέχνης είτε θεατρικά είτε εικαστικά είτε κινηματογραφικά για να προσδιορίσουν και να μας κάνουν συνειδητό το  τι είναι ο άνθρωπος. Την φύση του που ζητάει εκδίκηση. Πως οδηγείται ακόμα και στο φόνο για το τίποτα.

Την βία που οδηγεί σε άλλη βία. Όμως πως επηρεάζει η βία τον θεατή;

Εγώ δεν πιστεύω ότι η βία στην τέχνη κάνει τους ανθρώπους βίαιους. Αρκεί να έχει τους λόγους της που υπάρχει. Όπως ας πούμε η «Πείνα» του Χάγκερ. Μιλάει για κάποιες φυλακές στην Αγγλία που φιλοξενούσαν μέλη του ΙΡΑ. Οι οποίοι μάλιστα είχαν διαφορετική στολή από τους άλλους για να φαίνεται πως ήταν πολιτικοί κρατούμενοι. Μετά από μια σειρά βασανιστηρίων, κάποιος ξεκινάει απεργία πείνας. Αλλά το οργανώνει ως εξής: Πρώτα ξεκινάει αυτός και μετά από δύο μήνες τελειώνει κι αμέσως ξεκινάει ο επόμενος. Έτσι την κρατάνε για πιο μεγάλο διάστημα προκαλώντας ντόρο στα Μ.Μ.Ε. ώστε να αναγκαστούν οι δεσμοφύλακές τους να τους αλλάξουν τη στολή. Σημασία έχει στην περίπτωση αυτή πως έκαναν ένα μεγάλο αγώνα για να πετύχουν ένα μικρό στόχο. Και τον πέτυχαν.

Όσο κι αν ήταν μικρός.  Αλήθεια από πού αντλούν οι ήρωες το θάρρος να κάνουν αυτά που κάνουν. Δεν μπορώ να πιστέψω πως είναι χαζοί... Βλέπουν το αδιέξοδο κι όμως το παλεύουν...

Ξέρεις νομίζω πως ο ήρωας δεν είναι ήρωας. Δεν έχει σκεφτεί ποτέ ότι θα γίνει ήρωας. Απλά πιστεύει σε κάτι. Και το υπερασπίζεται μέχρι το τέλος. Δεν νομίζω πως η Κούνεβα ήξερε πως είναι ηρωίδα. Ενώ εγώ την βλέπω σαν ηρωίδα. Αγωνίστηκε, έπαθε ότι έπαθε και δεν κρατάει κακία. Συγκινήθηκα πάρα πολύ όταν είπε για τους διώκτες της: «Εγώ είμαι καλύτερα απ’ αυτούς. Γιατί σ’ εμένα το κακό φαίνεται ενώ σ’ αυτούς,  όχι. Τους τρώει από μέσα».

Τελικά οι ήρωες ανήκουν σε μια ιδιαίτερη ξεχωριστή ράτσα. Κάτι έχουν που οι άλλοι δεν έχουν.

Ναι αλλά δεν κάνουν ότι κάνουν για να γίνουν ήρωες. Σε καμμία περίπτωση. Σαν τον Αθανάσιο Διάκο. Δεν είπε ποτέ «Ας με σουβλίσουν αφού για μένα κάποια μέρα θα μιλήσει ο  λαός». Πίστεψε απλά και μόνο σε μία ιδέα. Να ελευθερώσει τους συνανθρώπους του.

Και γιατί να έχει μια τέτοια ιδέα; Ελάχιστοι θυσιάζουν τα πάντα για μια τέτοια ιδέα.

Γιατί είναι ρομαντικός. Οι ήρωες είναι ρομαντικοί. Πιστεύουν ότι κάτι μπορεί να αλλάξει. Κι έτσι, μπορώ ίσως να αναιρέσω τώρα αυτό που σου είπα πριν. Αν όλοι βρούμε τη δύναμη να πιστέψουμε πως ο κόσμος μπορεί να αλλάξει κι αρχίσουμε από μέσα να γινόμαστε διαφορετικοί, μήπως τελικά και σωθούμε. Μήπως αν μπορούμε να τα δούμε όλα αυτά, σωθούμε...

Θα σε ενδιέφερε να σωθεί η ανθρωπότητα; Αξίζει τον κόπο;
Θα ήθελα να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεπτόμαστε, να μην υπάρχει το δικό μου και το δικό σου. Να δούμε τον συνάνθρωπο πέρα από το χρώμα ή την εθνότητα ή την γλώσσα, σαν έναν όμοιο με μας. Που νοιώθει, πονάει, γελάει, αγαπάει ...άρα δεν είναι κάτι  διαφορετικό.  Όποιος πάτησε το χώμα το δικό μου δεν είναι εχθρός. Γιατί δεν είναι το δικό μου χώμα στην πραγματικότητα. Εγώ αύριο, μεθαύριο θα πεθάνω. Μαζί μου θα το πάρω; Κι όταν εγώ θα πάω να πατήσω σε μια άλλη γη, είναι η δική μας; Ποιος μας την έδωσε αυτή τη γη;

Το μόνο που συμβαίνει είναι πως μας παίρνει η γη.

Ναι...Η γη θα μας πάρει. Εμείς δεν την παίρνουμε. Αξίζει να πάρεις τη ζωή του άλλου για μια χούφτα χώμα;

Για ποιο λόγο αξίζει να πάρεις μια ζωή;

Για να σώσεις άλλους ανθρώπους. Αν βλέπεις ότι κινδυνεύει μια άλλη ζωή. Αυτός που επιβουλεύεται τις ζωές άλλων πλασμάτων, παύει να είναι άνθρωπος. Είναι ένα κτήνος.

Και τότε θα τον σκότωνες;

Ναι.

Κι εγώ.

Αλλά είναι ακραία η περίπτωση που θα σκότωνα κάποιον έστω και για να σώσω κάποιον άλλο. Και ποτέ δεν θα σκότωνα κάποιον απλά επειδή ξέρω πως είναι κακός.

Δεν παίρνεις δηλαδή την ευθύνη να αφαιρέσεις μια ανθρώπινη ζωή επειδή κάπου στο μέλλον αυτή θα ήταν επικίνδυνη  για άλλους ανθρώπους;

Όχι γιατί πάντα υπάρχει το ενδεχόμενο να αλλάξει. Θυμάμαι μια ατάκα από την ταινία «Old Boy» του Park Chan-wook:  «Αν και είμαι κτήνος δεν έχω κι εγώ το δικαίωμα να ζήσω;». Νομίζω πως έχει δικαίωμα να ζήσει. Γιατί έχει αυτογνωσία, έχει καταλάβει πως είναι κτήνος άρα θα προσπαθήσει να αλλάξει. 

Μπορεί πάντα να του αρέσει που είναι κτήνος.

Στις περισσότερες των περιπτώσεων οι άνθρωποι δεν είναι κτήνη. Είναι θύματα των περιστάσεων. Μέσα από σκληρές συνθήκες επιβίωσης ο καθένας μας θα μπορούσε να κτίσει ένα κουβούκλιο και να κρυφτεί μέσα σ’ αυτό. Να γίνει κτήνος. Η μόνη λύση είναι να μεγαλώνουν οι άνθρωποι με αγάπη. Έτσι δεν γίνονται κτήνη. Ακόμα κι αυτοί που νομίζουμε πως έχουν ζήσει εύκολα, δεν έχουν ζήσει απαραίτητα εύκολα. Αν η καθημερινότητά σου δεν έχει ουσία,  αν δεν έχεις έναν στόχο... η ευημερία, ο πλούτος, δεν είναι ευτυχία. Και βλέπεις ανθρώπους που ζουν σε υπόγεια αλλά έχουν ένα στόχο και δεν το βάζουν κάτω και αγαπάνε τα παιδιά τους γιατί τα παιδιά τους είναι η στήριξή τους, και είναι γενναιόδωροι και ζούνε καλά.

Βασίζονται σ’ αυτό το πάρε-δόσε που δίνει ένα νόημα στη ζωή. Άλλωστε τι είναι ένα κτήνος; Κάποιος που δεν είναι ευχαριστημένος με τον εαυτό του...

Το κτήνος δεν είναι ποτέ αυτό που έχεις μέσα σου. Είναι αυτό που βλέπεις στον καθρέφτη.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι περίεργο πράγμα.

Μπορεί να είσαι στο σκοτάδι αλλά να έχεις δικαίωμα στο φως.

Και να είναι μόνο μία στιγμή αυτή που θα σε κάνει να σκεφτείς με άλλο τρόπο.

Αυτό νομίζω ότι είναι και η δουλειά της τέχνης. Να σε κάνει να σκεφτείς κάτι που θα τα αλλάξει όλα. Κι αυτό είναι κι η ευθύνη της.

Τις περισσότερες φορές όμως, ο θεατής ξεχνάει την παράσταση αμέσως μόλις φτάσει σπίτι του...

Ακόμα κι αν ο θεατής φύγει αδιάφορος από ένα έργο, μπορεί ένα συμβάν της καθημερινότητάς του αργότερα να του φέρει στο μυαλό αυτό που είδε και να του αλλάξει τον τρόπο που ως τότε σκεφτότανε. Μετά από καιρό. Αλλά θα πρέπει κάποιοι να μας δίνουν συνέχεια ερεθίσματα. Κι αν δεν καταλαβαίνουμε κάτι την ώρα που το ακούμε, θα έρθει η στιγμή που σαν άνθρωποι θα είμαστε έτοιμοι να το καταλάβουμε.

Να το αποδεχτούμε και να μας αλλάξει σε κάτι. Έστω και στο ελάχιστο.

Μ ε το «Ένας στους δέκα» που κάναμε με τον Λαέρτη Βασιλείου το 2007, στο θέατρο του Νέου Κόσμου, μας έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Είμαστε τρεις μετανάστες, εγώ από Βουλγαρία, ο Μαλτέζε από την Γεωργία κι ο Έγκε Φειζολάρι από την Αλβανία ενώ σκηνοθετούσε ο Λαέρτης που είναι Ελληνοαλβανός. Την έστησε την παράσταση με βάση τις εμπειρίες μας. Μάλιστα πήγαμε στο Σεράγιεβο και πήραμε και βραβείο. Θίγονται αυτά που συναντάμε εμείς οι μετανάστες, λίγο ο ξενητεμός, λίγο οι δυσκολίες προσαρμογής, η ανεργία, η δυσκολία να τελειώσεις ένα σχολείο, να μάθεις τη γλώσσα.. . Και κυρίως ο πόλεμος από τους ντόπιους, ο ρατσισμός. Θεωρούσαν ότι αιτία που δεν έχουν δουλειά είναι οι μετανάστες γιατί είναι πιο φτηνοί.  Ήταν μια κοπέλα που μας είπε μετά την παράσταση «ντρέπομαι που ήμουν ρατσίστρια». Αυτό ήταν ότι καλύτερο θα μπορούσε να ακούσει ένας καλλιτέχνης. Αλλά νομίζω ότι και μόνο που αποφασίζεις να πας σε μια παράσταση ήδη από μέσα σου είσαι έτοιμος κάτι να καταλάβεις. Εδώ έχεις δίκιο. Έχει ευθύνη κι έχει ρόλο η τέχνη.

Όταν το «καλλιτεχνικό γεγονός» έχει σαν στόχο του μόνο το κέρδος όλοι οι άλλοι εναλλακτικοί χώροι που προσπαθούν κάτι να δείξουν αλλά δεν έχουν τα λεφτά να διαφημιστούν, βρίσκονται στο περιθώριο...

Προσπαθούν να πουν αυτά που θέλουν να πουν αλλά δυστυχώς δεν το καταφέρνουν πάντα. Εγώ πάντως πιστεύω πως οι καλλιτέχνες είμαστε ρομαντικοί και το παλεύουμε ότι και να γίνει...

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται για την τέχνη. Κι αν πάνε μια μέρα στο θέατρο διαλέγουν ένα φτηνοθέαμα για να ξεσκάσουν. Όχι για να προβληματιστούν.

Καλά κάνουν. Εγώ σέβομαι και την άποψη ενός αγρότη που θα μου πει: «Και σιγά τι κάνεις εσύ, παράγεις τίποτα, τρώγεται αυτό που κάνεις;». Θεωρώ ότι κι αυτός έχει το δίκιο του. Αλλά όταν θα πάει να δει μια καλή παράσταση και θα πει «μπράβο», τότε με ένα τρόπο, του έχω απαντήσει. 

Καλλιτέχνες και ήρωες λοιπόν...Οι ρομαντικοί. Αυτοί θα αλλάξουν τον κόσμο;

Αυτοί θα το παλέψουν τουλάχιστον.