Mistero buffo

του Ντάριο Φο

Με μια εισαγωγή «ιστορίας θεάτρου» ξεκινά η κάθε παράσταση (με διαφορετικό ηθοποιό να προλογίζει κάθε βραδιά), που μας μεταφέρει στην εποχή του μεσαίωνα και των γελωτοποιών (των μόνων ηθοποιών της εποχής).  Ο ίδιος ο Ντάριο Φο –μόνος ερμηνευτής όταν το αναπαριστά-, ξεκινά  ένα  λεπτομερές ταξίδι  αναδρομής στο μεσαιωνικό  παρελθόν.

Δεν θα μπορούσε να μην υπάρχει εισαγωγή στο «Mistero Buffo» γιατί μόνον έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε το γιατί αυτό το έργο είναι πρωτότυπο, καινοτόμο και μοναδικό. Δομημένο σε μονολόγους, με ανατρεπτικό χιούμορ, εμπνευσμένο από τα απόκρυφα ευαγγέλια, είναι γεμάτο με χαρακτήρες αντι-ηρωικούς, grotesque και «Θεανθρώπους». Γνωστά «γεγονότα» της ζωής του Χριστού από τα μεσαιωνικά λειτουργικά δράματα  (όπως η Ανάσταση του Λαζάρου, η Σταύρωση, ο Γάμος της Κανά), μετα-γράφονται από την πλευρά των «θεατών» τους.   Πριν από τη συγγραφή του έργου (1969), προηγήθηκε μια δεκαετής έρευνα των σωζόμενων κειμένων. Μετά την συγγραφή,  ακολούθησαν οι βλαβερές συνέπειες της λογοκρισίας: πολυετής απαγόρευση της δημόσιας εμφάνισης του ίδιου ή της  συζύγου του στο κρατικό ιταλικό κανάλι Rai, χαρακτηρισμό του έργου του ως «βλάσφημου»  από το Βατικανό (1977),  και απειλές για τη ζωή του. Η πορεία του «Mistero Buffo» περιλαμβάνει επίσης μια ατελείωτη σειρά επιτυχημένων παραστάσεων σε όλο τον κόσμο, μετάφραση του έργου σε  30 γλώσσες και περί τα σαράντα εκατομμύρια ανθρώπων που έχουν δει την παράσταση ανά τον κόσμο. Η «κατάληξη» της διαδρομής του «Mistero Buffo» ήταν το βραβείο Νόμπελ  Λογοτεχνίας (1997). Εμείς, στο σήμερα, μετά από αυτήν την διαδρομή, απολαμβάνουμε μια τακτική ανανέωση του έργου (κάθε 5 με 10 χρόνια ο συγγραφέας κυκλοφορεί μια νέα εκδοχή ενώ ό ίδιος βασίζεται πολύ στους αυτοσχεδιασμούς των ερμηνευτών). Πνευματώδες, μέσα από σκηνές από τα Θεία Πάθη, από μαρτύρια ή την παλαιά διαθήκη, συνδέει το χτες με το σήμερα. Τους χριστιανικούς μύθους (σπουδαίο κομμάτι της κληρονομιάς του Δυτικού πολιτισμού) και  τους τροβαδούρους γελωτοποιούς του μεσαίωνα, με την κοινωνική σάτιρα.  Το σατυρικό  ύφος, με το  αντιεξουσιαστικό υπόβαθρο.  Τα στοιχεία  λαϊκού θεάτρου με το θέατρο ως χώρο πολιτικοκοινωνικής «αντίστασης». Αφήνει κατά μέρος όλες τις περίπλοκες και δυσνόητες όψεις των Ιερών Μυστηρίων προβάλλοντας το μεγαλείο της ασημαντότητας και του αισθήματος της συντριβής κάτω από το σκοτεινό βάρος –όχι του Ιησού-αλλά του θανάτου. Μας ταξιδεύει πίσω στις ρίζες, τα θεμέλια του πρωτεϊκού θεάτρου, χωρίς να απαρνιέται την πίστη. Είναι όμως αντιεκκλησιαστικό. Πολεμά τον καθολικισμό και έναν αμφίβολο παράδεισο. Δεν σκοπεύει να καταργήσει ούτε την ισχύ ούτε την αξία της πίστης και της θρησκείας. Τη χρησιμοποιεί ως μέσο για να ξυπνάει συνειδήσεις. Το πρώτο θεατρικό  έργο του ιδιοφυούς Ντάριο Φο τιτλοφορείται «Δάχτυλο στο μάτι». Κατόπιν ακολούθησαν τα : «Η μαριχουάνα της μαμάς είναι πιο γλυκιά», «Οι Αρχάγγελοι δεν παίζουν φλίπερ», «Είχε δυο πιστόλια (με Άσπρα και Μαύρα μάτια), «Αυτός που κλέβει ένα Πόδι κερδίζει στην Αγάπη», και άλλα πολλά. Τα έργα του Ντάριο Φο, είναι  ακριβώς αυτό:  «Δάχτυλο στο μάτι». Ο Ντάριο Φο, «ταραξίας» ιδεών,  ποτέ δεν στοχεύει μόνο στην τέρψη του θεατή  αλλά φροντίζει να φυτεύει  μέσα μας και έναν σπόρο για κοινωνικό προβληματισμό ή εσωτερική αναζήτηση. Ένας ζογκλέρ πίσω από τις λέξεις, βαθύτατα, και «εκ των καταβολών του» πολιτικοποιημένος -(η οικογένειά του είχε λάβει μέρος στον αντιφασιστικό αγώνα),  υπέρμαχος του δικαίου των κοινωνικά καταπιεσμένων, πολέμιος του «καθολικισμού» και κυρίως, με μια σαφή στοχοκατεύθυνση. Την  διεκδίκηση της δικαιοσύνης και την αποκατάσταση της ταπεινωμένης αξιοπρέπειας.

Το κείμενο

Το «Μistero Buffo» σε τόνους υψηλής λυρικής έκφρασης απαρτίζεται από μια πληθώρα ιστοριών. Με ποιητική υφή και την «οπτική των συμβόλων», στις  ιστορίες αυτής της παράστασης, κεντρικό πρόσωπο - «πρωταγωνιστής» είναι ως επί το πλείστον, ο Ιησούς. Πρωταγωνιστής με την κυριολεκτική θεατρική έννοια  κατά την οποία είναι το πρόσωπο για χάρη του οποίου γίνονται όλα. Ενώ λοιπόν θα έπρεπε να ποθούμε να δούμε την δική του «πορεία», εμείς συμπαθούμε όλους τους υπόλοιπους, τους ανθρώπινους, ευαίσθητους, τραγικά αλλά και κωμικά αδύναμους, -μικροσκοπικούς σχεδόν- μπροστά στην επιβλητική παρουσία του Ιησού. Ταυτιζόμαστε με γελωτοποιούς, τρελούς, ζητιάνους, σακάτες, άπληστους, ματαιόδοξους, με όσους έχουν πάρει «τον κακό δρόμο», ακόμα και με την ανθρώπινη όψη του Θανάτου!

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό (πέραν του  ότι, εκ των πραγμάτων δεν θα μπορούσαμε να αγωνιούμε για την τύχη του Ιησού (!) είναι γιατί το θρησκευτικό στοιχείο αποτελεί μόνον ένα «περίβλημα», ένα δυνατό όπλο, το μέσον για να θιχτούν κοινωνικο-πολιτικές καταβολές. Αφηγηματικός χρόνος, το μεσαιωνικό παρελθόν. Αφηγηματικοί τόποι υπάρχουν πολλοί. Από την ταβέρνα που στη μια της σάλα διαδραματίζεται μια παρτίδα χαρτοπαίγνιου μεταξύ τεσσάρων αντρών που βλασφημούν και στοιχηματίζουν  για το αν ο Ιησούς στο διπλανό δωμάτιο  θα κάνει το θαύμα του στο Μυστικό δείπνο, στον λόφο της Σταύρωσης. Από το νεκροταφείο όπου όλοι συνωστίζονται σαν σε «τσίρκο» προκειμένου να δουν το θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου,  στον γάμο της Κανά. Από το τραπέζι του «φλερτ»  μεταξύ του τρελού και της γυναίκας -Θανάτου (δεν είναι  παράξενο που ο Θάνατος έχει τη μορφή  ωραίας γυναίκας μια και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα χιλιάδες γυναίκες κακοποιούνταν, καίγονταν στην πυρά, ξυλοκοπούνταν, πωλούνταν, ακόμα και κληροδοτούνταν ενώ ο Δαίμονας αρκετές φορές απεικονίζονταν με τη μορφή προκλητικής γυναίκας) στην πλατεία, όπου ένας τυφλός και ένας ανάπηρος ζητιάνος έχουν στηθεί για τον οβολό τους. Πίσω από κάθε ιστορία κρύβεται και ένα κοινωνικο πολιτικό μήνυμα, ιδέα ή αξία.  Στην ιστορία του άπληστου αγρότη που η γυναίκα του βασανίζεται και βιάζεται μπροστά στα μάτια των παιδιών τους, αποδεικνύεται και «διδάσκεται» πως η στάση μας απέναντι στην «οδύνη», στον πόνο ή στην αδικία κρίνει και την τύχη μας. Στην ιστορία του μυστικού δείπνου και το «περίπαιγμα» του Θανάτου από τον τρελό, ο ρακοσυλλέκτης Θάνατος, απρόσωπος και γεμάτος περηφάνια για την αθανασία του, πιάνεται στα δίχτυα του τρελού θνητού ενώ η  παρουσία του Ιησού στην διπλανή σάλα,  επισκιάζεται  από  αυτήν του  Θανάτου. Επιδεικνύεται  έτσι η  αδύναμη, ανθρώπινη «όψη» του Θείου που εξανθρωπίζεται. Στην ιστορία με την Σταύρωση και την Παναγία  να ζητά μια σκάλα προκειμένου να ανέβει στο σταυρό και να σώσει τον υιό της, ο συμβολισμός του Εσταυρωμένου γίνεται σύμβολο του «Εσταυρωμένου ανθρώπου».

Η παράσταση

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος χωρίς να «τάσσεται» και να υποβάλει, μεταφράζει (από την απόμακρη ιδιωματική γλώσσα Grammelot!) και σκηνοθετεί μινιμαλιστικά, ανεπιτήδευτα και «ανάλαφρα», ορισμένες από τις ιστορίες (πολλές φορές διαφορετικές σε κάθε παράσταση),  που συνθέτουν το συνολικό έργο του Ντάριο Φο.  Μια παράσταση όπου τόσο ο ρυθμός του κειμένου όσο και των ηθοποιών, αποτελούν το θεμέλιο αυτού του «θεατρικού γίγνεσθαι». Χωρίς τραβηγμένα συναισθηματικά κρεσέντο, οι έξι ηθοποιοί της νεοσύστατης θεατρικής ομάδας γνωρίζουν καλά να διαχειρίζονται την άδεια σκηνή. Με μόνο τους εφόδιο τη- δίχως αμφιβολία- ερμηνευτική τους δύναμη, συνιστούν ένα αψεγάδιαστο ερμηνευτικό σύνολο που χαρακτηρίζεται από την φωνητική  πληρότητα  των ηθοποιών, την υποκριτική τους πειθώ και ευελιξία. Όλες οι ερμηνείες είναι εξαιρετικές (η κάθε μια με τον δικό της «βαθμό δυσκολίας») χωρίς την συνδρομή του πέπλου σκηνικών, μουσικής, φωτισμού, κοστουμιών, να σκεπάζει τον δημιουργικό καλλιτεχνικό τους μόχθο. Μας εντυπωσιάζει η σκηνική άνεση, η ταχυλογία, το πηγαίο χιούμορ του «γελωτοποιού» και κατόπιν «άπληστου αγρότη» Γιώργου Χρυσοστόμου.  Το παραζάλισμα της μέθης και η υποκριτική πειθώ του Κώστα Μπερικόπουλου στον ρόλο του καλεσμένου στον γάμο της Κανά που μέθυσε από το κρασί του Ιησού και η υποκριτική δύναμη και σκηνική παρουσία του Θάνου Τοκάκη που εκπροσωπεί το «κοινό» -τους αυτόπτες μάρτυρες στο θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου. Η νεοσύστατη θεατρική ομάδα «Επτάρχεια» ερμηνευτικά «προκλητική» (όλοι έρχονται αντιμέτωποι με τον σκόπελο των πολλαπλών ρόλων) δίχως στολίδια και τεχνητά μέσα, μας παρουσίασε μια εξαιρετική  παράσταση. Ένα δηλητηριώδες βέλος στο status quo, που «απομυθοποιεί» ακόμα και τα Θεία. Αυτό που μένει είναι η συνειδητοποίηση του εγγενούς και μη αναστρέψιμου, του γραμμένου από τη μοίρα «σφάλματος» μας:  αυτό, της ατελούς ανθρώπινης φύσης. Συνειδητοποιούμε πως από την εποχή του Θείου Δράματος μέχρι τώρα, παραμένουμε μια ατελής φύση. Αδύναμη, κωμικοτραγική, αστεία. Μια συνειδητοποίηση που από τη μια θλίβει, γιατί μας μεταφέρει σε ένα πολύ συλλογικό «εμείς» («εμείς», οι τραγικοί άνθρωποι, μηδαμινοί και ανήμποροι μπροστά  στον  Ιησού και το Θάνατο)  αλλά από την άλλη  μας οδηγεί σε μια «αποφόρτιση», στη λύτρωση. Στο τέλος, αληθινά «λυτρωμένοι», καταφέρνουμε να γελάμε και να  περνάμε υπέροχα  με την αδυναμία και τραγικότητα μας..

Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος

Παίζουν οι ηθοποιοί: Άννα Καλαϊτζίδου

Άννα Μάσχα

Κώστας Μπερικόπουλος

Αργύρης Ξάφης

Θάνος Τοκάκης

Γιώργος Χρυσοστόμου

Θέατρο  «ΑΥΛΑΙΑ»

Πλατεία Χ.Α.Ν.Θ. (πλευρά Τσιμισκή)

Tηλέφωνο ταμείου: 2310237700

2310237700 / Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από κακόβουλη χρήση. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε την Javascript για να τη δείτε.

Ημέρες  & Ώρες  Παραστάσεων :Τετάρτη έως Σάββατο 21.00, Κυριακή 20.00

Τιμές εισιτηρίων: Κανονικό: 18 € /Φοιτητικό, ανέργων: 15 €

Διάρκεια Παράστασης :90 λεπτά