Playback Ψ

Πατήστε το Play

Για έβδομη χρονιά η ομάδα Playback Ψ αναπαριστά τις ιστορίες και τα βιώματα των θεατών με πέντε ηθοποιούς, δύο μουσικούς, μια εικαστικό, ένα φωτιστή και ένα ενδιάμεσο συντονιστή επί σκηνής. Η δική σας αφήγηση ενώνεται στιγμιαία με την θεατρική πράξη. Η ομάδα παρουσιάζεται στο «Επί Σκηνής» και μας μιλάει για όσα συμβαίνουν λίγο πριν πατήσει κάποιος το Play και για όσα θα συμβούν μετά...

Πως προετοιμάζεται τεχνικά και ψυχικά η ομάδα για να αντιμετωπίσει την πρόκληση μιας τέτοιας αυτοσχεδιαστικής δράσης;

Οι ηθοποιοί βασίζονται στη δική τους μυστική «συνομωσία» για τον κόσμο, μέσα από τη σχέση τους με την ομάδα και τους συμβολικούς κώδικες που έχουν αποκτήσει με τις πρόβες. Οι πρόβες διαρκούν όσο χρόνο χρειάζεται για να μπορέσουν ν’ αναπτυχθούν σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Εμπεριέχουν την ανάπτυξη δεξιοτεχνίας και ασφάλειας. Πρέπει να τεντωθεί το σκοινί του ακροβάτη για την εφαρμογή της δεξιοτεχνίας κάθε ηθοποιού στην απόδοση της ιστορίας, αλλά και το δίχτυ προστασίας που θα υφάνει η ομάδα για να διασφαλίσει τα μέλη της από μια πιθανή πτώση. Στη διαδικασία αυτή βρίσκουν εφαρμογή τεχνικές σωματικού θεάτρου και αυτοσχεδιασμού, όπως και τεχνικές δραματοθεραπείας και ψυχοδράματος, έτσι ώστε να μοιραστούν οι ηθοποιοί το προσωπικό τους υλικό και να του προσδώσουν συμβολική μορφή. Ο ήχος, η μουσική, η εικόνα, η κίνηση, ο ρυθμός συνεργάζονται για να δώσουν ζωή στην ιστορία της ομάδας. Η συμβολοποίηση αυτή είναι η αρχή μιας πρώτης γλώσσας επικοινωνίας. Οι πρόβες, ακόμη, απαιτούν στιγμές ομαδικής ζωής, συνεστιάσεις, παιχνίδια γνωριμίας... Η ετοιμασία είναι η σε βάθος γνωριμία των ηθοποιών ως άτομα και η ανάπτυξη μιας κοινής θεατρικής γλώσσας.

Ποιοι δεσμοί έχουν δημιουργηθεί ανάμεσα στα μέλη της ομάδας ώστε να συντονίζονται κάθε φορά που έχουν να αντιμετωπίσουν μια κοινή δράση;

Οι δεσμοί προέρχονται από αυτή την ανταλλαγή ανθρώπινου και καλλιτεχνικού υλικού μέσω της δουλειάς, από την αναγνώριση των ορίων, την αποδοχή της διαφορετικότητας, το σεβασμό στις επιλογές ή στις δυσκολίες του άλλου, την αποδοχή ευθύνης και την ανάληψη πρωτοβουλιών. Προσπαθούμε να λειτουργούμε σαν μέρος του όλου αλλά και σαν αυτόνομες ολότητες που συναντιούνται, αλληλοπροτείνουν, αποδέχονται και επικοινωνούν.

Με ποιο τρόπο λειτουργεί αυτό το είδος θεάτρου στο θεατή και τι προσφέρει στους δημιουργούς που συμμετέχουν;

Σε κάθε παράσταση playback, τόσο οι θεατές όσο και οι δημιουργοί, μπαίνουν στη διαδικασία να εκθέσουν ένα αληθινό κομμάτι του εαυτού τους και να συνομιλήσουν με αυτό αλλά και, μέσω αυτού, με τους υπόλοιπους παρισταμένους. Πρόκειται, λοιπόν για ένα βίωμα ταυτόχρονα ατομικό και συλλογικό. Κάποιοι θεατές γίνονται και αφηγητές κατά τη διάρκεια της παράστασης, στην ουσία δηλαδή συνδημιουργοί. Όταν κάποιος μπαίνει στη διαδικασία να αφηγηθεί μια προσωπική του ιστορία, ξεκινάει ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο και στον εαυτό του, ένα ταξίδι με απρόβλεπτο τέλος. Συνδέει το εδώ και τώρα της παράστασης με το παρελθόν του και με τις πιθανές εκφάνσεις του μέλλοντος. Το ταξίδι αρχίζει από τη στιγμή της αφήγησης και ολοκληρώνεται με την αναβίωσή της μέσω της θεατρικής πράξης. Ο αφηγητής ξαναζεί την ιστορία του και μέσα του ζωντανεύουν τα οικεία συναισθήματα και οι σκέψεις που έχει συνδέσει με αυτήν. Την ίδια στιγμή όμως, βλέποντας τον εαυτό του ως τρίτο μάτι, μπορεί να ξεκλειδώσει μέσα του κλειστές έως τότε πόρτες. Η εικόνα και οι συνειρμοί της συχνά καταφέρνουν να ξεπεράσουν τους φράχτες του συνειδητού. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να λειτουργήσει η εικόνα και το μοίρασμα και σε αυτούς που παραμένουν ακροατές, προσφέροντας τους μια ενεργητική θεατρική εμπειρία. Οι δημιουργοί που συμμετέχουν στην παράσταση ταξιδεύουν στο ίδιο βαγόνι με τους θεατές. Καθώς αναβιώνουν μια ιστορία –με νότες, λέξεις, φως ή χρώμα – κάνουν και αυτοί μια διαδρομή ανάμεσα στον εαυτό τους και τον Άλλο, μια διαδρομή εξίσου απρόβλεπτη και αποκαλυπτική. Παράλληλα, σε ό,τι αφορά το καλλιτεχνικό κομμάτι, ασκούν διαρκώς τη δημιουργική τους οξυδέρκεια και την τεχνική τους, καθώς η πρόκληση του στιγμιαίου αυτοσχεδιασμού απαιτεί πνευματική, ψυχική και σωματική ετοιμότητα και συνεχή αφύπνιση της έμπνευσης.

Πως συνεργεί το εικαστικό μέρος της περφόρμανς;

Οι φόρμες, είτε πρόκειται για ζωγραφικές που δημιουργούνται τη στιγμή της αφήγησης, είτε για σκηνικές, που προϋπάρχουν της αφήγησης, ζωντανεύουν ως αντίδραση σε μια δράση που είναι κάθε φορά μοναδική. Τα σκηνικά ζωντανεύουν όταν ο ηθοποιός δημιουργήσει μια συνθήκη που να ξεπερνάει την υλικότητα και να στήνει ένα παιγνίδι συμβολισμού. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το ζωγραφικό έργο. Η ευαισθησία, τα προσωπικά ερεθίσματα, οι σκέψεις, η διάθεση του εικαστικού, παίρνουν μπρος με τη σπίθα της αφήγησης και αφήνουν το στίγμα τους πάνω σε έναν καμβά, με μια συμβολική διάθεση. Κάθε φορά με μοναδικό τρόπο. Κάθε φορά το στοίχημα είναι να "γεμίσει" ο καμβάς με τις φωνές του κοινού. Αυτός είναι και ο στόχος. Να αποκτήσουν οι φωνές φόρμα. Σύνθεση. Το γεγονός πως η εικαστική δημιουργία συντελείται κατά τη διάρκεια της παράστασης και σε απόλυτη συνάρτηση με αυτήν λειτουργεί σε δύο επίπεδα. Αφ' ενός ο θεατής βλέπει -πολλές φορές για πρώτη φορά- να εκτυλίσσεται μπροστά του η δημιουργία ενός ζωγραφικού έργου που τελικά καταλήγει να το οικειοποιηθεί. Επιπλέον στο τέλος της παράστασης ο θεατής βλέπει το συμπύκνωμα των ιστοριών που έχει δει να δραματοποιούνται στη σκηνή και στέκεται με διαφορετική ματιά ο καθένας απέναντί του, διαμορφώνοντας μια καινούρια θέαση της παράστασης.

Πως συνεργούν οι εναλλαγές των φωτισμών και πως σχολιάζουν τις δράσεις;

Ο φωτιστής αυτοσχεδιάζει κι αυτός όπως οι υπόλοιποι συντελεστές. Αναδεικνύει τη δράση κάθε ιστορίας. Δημιουργεί οπτικές γέφυρες και μια εικαστική συνέχεια στην όλη παράσταση. Μπορεί όμως και να σχολιάζει με τον τρόπο του την ιστορία φωτίζοντας μια λεπτομέρεια, αλλάζοντας το χρώμα ή σβήνοντας επίτηδες μια εικόνα χωρίς να έχει ολοκληρωθεί. Διαθέτει τον ψυχισμό του πάνω στο φως και τις σκιές της ιστορίας του θεατή. O φωτισμός στις παραστάσεις playback είναι ο κατ’ εξοχήν παράγοντας για τη δημιουργία ατμόσφαιρας σε μια ιστορία. Εξυπηρετεί ταυτοχρόνως τη θεατρικότητα, πχ. σχηματίζοντας χώρους, γραμμές (παρόν, μέλλον), αλλά και την πρωτοτυπία μέσω του δημιουργικού πειραματισμού στα πλαίσια της εξέλιξης μιας αυτοσχεδιαστικής ερμηνείας. Μέσα από αυτή την προσπάθεια οι φωτισμοί “ζωντανεύουν”, παίρνουν μορφή και χρησιμοποιούνται με φαντασία, τόσο από τον σχεδιαστή όσο και από τους ερμηνευτές, μαγνητίζοντας την προσοχή του θεατή και ανατρέποντας τις προσδοκίες του.

Πως λειτουργεί η μουσική σε σχέση με τον συντονισμό αλλά και την δυναμική των συναισθημάτων;

Η μουσική δεν λειτουργεί απαραίτητα σε σχέση με το συντονισμό. Οι αισθήσεις που προκαλεί είναι το πρωτόλειο υλικό που συνδέεται περισσότερο με τον αφηγητή-θεατή. Η δυναμική των συναισθημάτων που μπορεί να υπάρξουν είναι σίγουρα απρόβλεπτη κι αυτό είναι πρόκληση για κάθε καλλιτέχνη. Η μουσική έρχεται λοιπόν να κάνει αυτό το διάλογο ανάμεσα στην αμεσότητα του λόγου και την έμμεση επιρροή μιας μελωδίας. Από την πλευρά του μουσικού γίνεται επίσης αναπαραγωγή της ιστορίας που έχει ακουστεί, κάποιες φορές αντιστοικτικά και κάποιες συμπληρωματικά σε σχέση με το δρώμενο, άλλωστε αυτή είναι και η φύση του αυτοσχεδιασμού.

Μιλήστε μας για τον τρόπο με τον οποίο ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε σας και το κοινό, ο συντονιστής που είναι και σκηνοθέτης, δημιουργεί τις βάσεις για την ανάδειξη της εκάστοτε μυθοπλασίας-εξομολόγησης ώστε να εξελιχθεί σε θεατρικό δρώμενο;

Σκοπός του Ρlayback Ψ είναι όχι μόνο να αναπαραστήσει τα λεγόμενα των θεατών, αλλά να καταφέρει να δημιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης στα 80' της διάρκειάς του, μέσα στο οποίο ο θεατής να τολμήσει να εκφράσει όσο το δυνατόν πιο μύχια συναισθήματα. Οι ηθοποιοί μέσω της αρχικής σύστασής τους, εκθέτουν κάτι από τον εαυτό τους, κι έτσι αρχίζει η κατάλυση του διαχωρισμού ανάμεσα σε δρώντες καλλιτέχνες και παθητικούς δέκτες θεατές. Ο συντονιστής- συνδετικός κρίκος προσπαθεί και ο ίδιος εκθέτοντας δικά του βιώματα ή απόψεις και εκφέροντας μέσα από τον λόγο του τον σεβασμό και την ευαισθησία στα ακούσματα των θεατών, να εκμαιεύσει τις εξομολογήσεις αυτών. Νομίζω οτι είναι απαραίτητο σε αυτό το σημείο να τονίσω τη σημασία του ψυχολογικού ρόλου του συντονιστή καθώς θα πρέπει να κατέχει γνώσεις και εμπειρία για να χειριστεί κατάλληλα όλες τις προσωπικές εκμυστηρεύσεις, και να δημιουργήσει το συνδετικό νήμα της συλλογικότητας. Σιγά-σιγά οι θεατές νιώθοντας εμπιστοσύνη εκτίθενται περισσότερο... Στο τέλος κάθε παράστασης, η άμεση λειτουργία της κάθαρσης έχει επιτευχθεί μέσω της δημόσιας έκθεσης των βιωμάτων των θεατών αλλά και σχεδόν ταυτόχρονα με την στιγμιαία αναπαράστασή τους από όλους τους καλλιτέχνες της ομάδας. 

Ποια η συνεισφορά της σωματικότητας στις δράσεις;

Η σωματικότητα λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Αρχικά το να σωματοποιηθεί κάποια δράση, βοηθά στο να γίνει ξεκάθαρη μια αναπαραστατική επιλογή και βοηθά τους συμπαίκτες να συμπληρώσουν, με ανάλογες σωματικές επιλογές, τις ψηφίδες της ιστορίας. Ακόμα η σωματικότητα εντείνει και ολοκληρώνει την εκφραστικότητα και την αλήθεια της παρουσίας, ειδικά σ’ ένα δρώμενο όπως το playback όπου τα πρόσωπα/χαρακτήρες πρέπει να ζωντανέψουν στα μάτια των θεατών άμεσα και καίρια. Τέλος, η σωματικότητα βοηθά στη μη ρεαλιστική απεικόνιση, στο συμβολισμό, τον εξπρεσιονισμό και την αφαίρεση, που είναι απαραίτητα υφολογικά εργαλεία, ώστε να συμπυκνώνεται σε εικόνες η ουσία της κάθε ιστορίας.

Πως δημιουργείται μέσα από την αφήγηση του θεατή μια αλληλουχία παραλλαγών, κάθε φορά απρόβλεπτων μέσα από την έμπνευση της στιγμής εκείνης; Ποια προηγούμενη δυναμική σας κατευθύνει ή σας εμπνέει;

Η αφήγηση του θεατή δημιουργεί εικόνες και συναισθήματα στη φαντασία των μελών της ομάδας που την προσλαμβάνουν κατά τη διάρκεια μιας παράστασης. Οι εικόνες και τα συναισθήματα αυτά έχουν σχέση με το παρελθόν και το παρόν, με τα πρόσωπα της ζωής του καθενός αλλά και τα συλλογικά συμβάντα στα οποία συμμετέχουμε. Ακολουθεί μια διαδικασία "προβολών" των μελών της ομάδας πάνω στην αφήγηση του θεατή. Άλλοτε αυτό γίνεται ασυνείδητα, επιτρέποντας αυθόρμητες εικόνες να προκύψουν στη σκηνή με τη μορφή σωματικής, εικαστικής ή ηχητικής έκφρασης. Άλλοτε υπάρχει η στιγμιαία συνειδητοποίηση λίγο πριν τη δράση που επιτρέπει ένα πιο οργανωμένο θεατρικό αποτέλεσμα. Και στις δύο περιπτώσεις αναπτύσσονται σκηνικά συμβολοποιημένες παραλλαγές της πρωταρχικής αφήγησης, δίνοντας την ευκαιρία στο θεατή να δει τη δυναμική αλλά και τις εναλλακτικές που εμπεριέχει η αφήγησή του. Η διεργασία της ομάδας για αυτή τη λειτουργία στηρίζεται στη δραματοθεραπευτική εκπαίδευση των μελών κατά τη διάρκεια των προβών στη σκηνική αφαίρεση και συμπύκνωση, στη θεατρική συμβολοποίηση και στην επιτρεπτικότητα, με την έννοια της αποδοχής και του σεβασμού των προβολών του εαυτού και του άλλου.

Η πρόκληση είναι το απρόβλεπτο. Τι δυσκολίες παρουσιάζει και τι σας έλκει σ’ αυτό;

Το απρόβλεπτο εμφανίζεται ήδη από την πρώτη στιγμή γνωριμίας με το κοινό. Κάθε κοινό κουβαλά μια ατμόσφαιρα, μια ενέργεια και αυτή συναντάται με τους ηθοποιούς. Αυτές οι πρώτες στιγμές είναι καθοριστικές, και είναι οι στιγμές που και τα δύο μέρη πρέπει να σπάσουν την αμηχανία και το φόβο τους. Μετά τα πράγματα κυλούν -εξίσου απρόβλεπτα- με βάση τις ανάγκες του “εδώ και τώρα”. Το απρόβλεπτο των ιστοριών/αφηγήσεων πυροδοτεί μέσα μας μια σειρά από αναμετρήσεις. Την αναμέτρηση της υποκειμενικής μας αντίληψης με τον αντικειμενικό κόσμο -τι ακούσαμε από την ιστορία, τι πιστεύουμε πως πρέπει να επιστρέψουμε πίσω στον αφηγητή αλλά και στους υπόλοιπους θεατές, το ζύγισμα του ως πιο βαθμό θα εκμαιεύσουμε προσωπικό μας υλικό και πόσο αυτό πράγματι σχετίζεται με τον αφηγητή, άρα ένα ρίσκο στις προεκτάσεις -νοητικές και συναισθηματικές- που δίνουμε ώστε ν’ αναπτυχθεί μια ιστορία. Μετά έρχεται το απρόβλεπτο κατά τη σύνθεση. Κι εδώ έχει τεράστια σημασία το άκουσμα. Με ποια κατάλληλη επιλογή ύφους, δυναμικής, ρυθμού, νοήματος θα συμπλεύσεις με τους συμπαίκτες... Σε όλη τη διαδικασία εκτίθεσαι και σαν ηθοποιός και σαν άνθρωπος. Όλα αυτά μπορούν να ιδωθούν ως δυσκολίες αλλά προσφέρουν και μεγάλη ικανοποίηση όταν νιώθεις ότι ανταποκρίνεσαι με ειλικρίνεια και αμεσότητα σ’ αυτό που υπάρχει ανάγκη να γεννηθεί. Με το τέλος της παράστασης αυτή η κοινή εμπειρία έχει πια καταγραφεί μέσα μας ως ολοκληρωμένη διαδρομή με το δικό της μοναδικό χαρακτήρα.

Έχει συμβεί ποτέ να πατήσει κάποιος το play έχοντας να διηγηθεί μια ιστορία που δύσκολα αναπαρίσταται ή που έχει απρόβλεπτα σοκαριστικό περιεχόμενο;

Δύσκολο θα λέγαμε ότι είναι να αναπαρασταθεί μια ιστορία για την οποία έχουμε λίγα στοιχεία. Αλλιώς μέσω του συμβολισμού μπορεί κανείς να ανταπεξέλθει σε θέματα που ίσως θα ήταν παρακινδυνευμένο να αντιμετωπιστούν ρεαλιστικά. Τέτοια θέματα είναι για παράδειγμα η απώλεια, το πένθος, οι καταστάσεις για τις οποίες ο αφηγητής διατηρεί μεγάλη συναισθηματική φόρτιση. Εκεί φροντίζουμε να κρατάμε μια απόσταση ασφαλείας και εναπόκειται πραγματικά στην ευαισθησία του ηθοποιού να υποθέσει μέχρι ποιό βαθμό είναι έτοιμος ο αφηγητής να δει «αντανακλούμενα» αυτά που αφηγήθηκε. Ιστορίες απρόβλεπτα σοκαριστικές - με την έννοια του εσκεμμένου σοκαρίσματος- δεν έχουν καταγραφεί.

Ποια είναι η δυσκολία στο να ξεπεράσετε μέσα από τις δράσεις σας τη θλίψη και την απαισιοδοξία χωρίς ταυτόχρονα να ξεπέσετε στο μελό;

Η αυτολύπηση είναι που σε οδηγεί στο μελό. Ο μόνος τρόπος να αποφύγεις αυτή τη παγίδα είναι, πιστεύω, να συγκεντρωθείς στη δράση. Δηλαδή, σ’ αυτό που πρέπει να κάνεις προκειμένου να αντιμετωπίσεις το γεγονός με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Έτσι αυτόματα μετατρέπεις την αυτολύπηση σε αποτελεσματική πράξη. Είναι βέβαια, αρκετές οι φορές που δεν έχει καταφέρει ο ηθοποιός να αντισταθεί στη δύναμη του αρνητικού συναισθήματος που πηγάζει από μια ιστορία. Συμβαίνει γιατί ταυτίζεται με τον αφηγητή, του ξυπνούν δικές του παρόμοιες μνήμες. Και τότε το μελό παραλύει τη σκηνική δράση. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή όταν, ασυνείδητα, απολαμβάνουμε το δράμα μας και αρνούμαστε να πράξουμε οτιδήποτε προκειμένου να βγούμε από αυτό. 

Σκεφτήκατε ποτέ να συγκεντρώσετε όλες αυτές τις ιστορίες απλών, συνηθισμένων ή ασυνήθιστων ανθρώπων και να τις συνδυάσετε σε ένα ξεχωριστό θέαμα αφιερωμένο στο κοινό;

Αν και η σκέψη αυτή είναι πολύ ενδιαφέρουσα, η αξία της θεατρικοποίησης αυτών των αφηγήσεων έχει να κάνει με το “εδώ και τώρα”. Άλλωστε αυτή είναι και η φύση του playback. Μέσω του στιγμιαίου αυτοσχεδιασμού της ομάδας, η κάθε ιστορία, σκέψη, ανησυχία, λέξη, ακόμα κι ένα όνειρο των θεατών γίνονται εικόνα, κίνηση, φως, μουσική, φωνή, κραυγή, θεατρική δράση με αρχή, μέση και τέλος. Αυτό είναι το υλικό της κάθε παράστασης, το υλικό της στιγμής που όλοι μας επί σκηνής, ανοιχτοί και διαθέσιμοι, επικοινωνούμε με τους θεατές που νιώθουν κι αυτοί ανοιχτοί και διαθέσιμοι, έτοιμοι να εκτεθούν, να μας εμπιστευθούν, να μιλήσουν. Και τότε κάτι συμβαίνει ή δε συμβαίνει... Αλλά και στις δύο περιπτώσεις η “συνάντηση” έχει επιτευχθεί. Τα δρώμενα αυτών των παραστάσεων αποκομμένα από αυτή τη “συνάντηση”, αποκομμένα από την ψυχική κατάθεση της στιγμής δεν έχουν υπόσταση. Αν σκηνοθετούσαμε τις ιστορίες σε άλλο χρόνο θα έχαναν τον φυσικό τους αποδέκτη, θα έχαναν το ρίσκο της αποδοχής και επικοινωνίας, αλλά και τη φρεσκάδα της φευγαλέας και μοναδικής δημιουργίας.

Κάθε Σαβ + Κυρ. στις 9.15  έως 13/3.