Erofili synopsis

του Γεώργιου Χορτάτση

Η παράσταση πραγματοποίησε την πρεμιέρα της στις 22 Ιουνίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2012 και απέσπασε εξαιρετικές κριτικές. Στη συνέχεια ξεκίνησε περιοδεία σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και μετά τις sold out παραστάσεις στις 29 και 30 Οκτωβρίου στα πλαίσια του Φεστιβάλ Δημητρίων έρχεται ξανά στο θέατρο Αυλαία για 10 παραστάσεις.

Τρεις γυναίκες επί σκηνής - τρεις μάσκες - τρεις συγκλονιστικές ερμηνείες… Βασισμένο στο αριστούργημα του Γ. Χορτάτση «Ερωφίλη», το έργο «Erofili synopsis» παρουσιάστηκε στο θέατρο «Αυλαία» στη Θεσσαλονίκη, από τις 13 έως τις 23 Δεκεμβρίου 2012, σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα.

O συγγραφέας

Ο Γεώργιος Χορτάτσης, κρητικός θεατρικός συγγραφέας της περιόδου της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας,  γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στα μέσα του 16ου αιώνα και πέθανε μετά το 1605.  Πολύ λίγα στοιχεία υπάρχουν για τη ζωή του. Καταγόταν από αρχοντική γενιά του Βυζαντίου και οι πρόγονοί του έφτασαν στην Κρήτη από τη Μικρά Ασία. Η οικογένειά του ανήκε στην τάξη των ευγενών ή των μεγαλοαστών. Οι Χορτάτσηδες αναφέρονται από έναν Ιταλό περιηγητή του 15ου αιώνα ως η πρώτη οικογένεια που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη την εποχή του Νικηφόρου Φωκά. Επίσης, στα 1644, σε απογραφή που έγινε στο νησί, οι Χορτάτσηδες φαίνεται να ανήκουν στους Κρητικούς ευγενείς. Εξάλλου και ο εκδότης της Ερωφίλης, ο Κρητικός Αμβρόσιος Γραδενίγος, χαρακτήρισε το έργο ως «ποίημα του λογιωτάτου και ευγενεστάτου κυρίου Γεωργίου Χορτάτση του Κρητικού».

Το κείμενο και η δραματουργία του

«Το ψες εδιάβη, το προψές πλιο δεν ανιστοράται,

Σπίθα μικρά το σήμερα, στα σκοτεινά  λογάται…» Ερωφίλη- Γ. Χορτάτσης

Επηρεασμένος έντονα από την ιταλική λογοτεχνία, ο Τζώρτζης (όπως ο ίδιος αυτοαποκαλείται) Χορτάτσης, γράφει σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο μια κρητική τραγωδία, την Ερωφίλη.  Αφηγηματικός τόπος της τραγωδίας ένας σκοτεινός δρόμος, σκιές και θεριά, ματωμένοι τοίχοι, ένα απειλητικό φάντασμα… Η ιστορία της Ερωφίλης είναι μυθική. Αποτελείται από πρόλογο (αφηγείται ο Χάρος), πέντε πράξεις με ισάριθμα χορικά και τέσσερα ιντερμέδια, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στις πράξεις του έργου. Ο Φιλόγονος, βασιλιάς της Αιγύπτου, δολοφόνησε τον αδελφό του για να πάρει το θρόνο του και παντρεύτηκε τη γυναίκα του. Από τη γυναίκα του αδελφού του απέκτησε μια κόρη, την Ερωφίλη. Στη βασιλική αυλή μαζί με την Ερωφίλη μεγαλώνει και ο Πανάρετος, νέος από βασιλική οικογένεια, άγνωστη όμως στον Φιλόγονο. Ο Πανάρετος και η Ερωφίλη έζησαν από παιδιά μαζί και σταδιακά η παιδική φιλία εξελίχθηκε σε έρωτα. Ο Πανάρετος πηγαίνει στον πόλεμο και σώζει το βασίλειο από εχθρική επίθεση. Μετά τον πόλεμο οι δύο νέοι παντρεύονται κρυφά. Ο βασιλιάς, όμως, θέλει να παντρέψει την κόρη του με κά­ποιον βασιλιά της Περσίας. Στέλνει  τον Πανάρετο για να της το αναγγείλει και να την πείσει να δεχθεί το γάμο. Ο Φιλόγονος μαθαίνει για το μυστικό γάμο των δύο νέων και αποφασίζει να τιμωρήσει τον Πανάρετο, ο οποίος  προσπαθεί να πείσει τον βασιλιά για την ευγενική του καταγωγή. Ο Φιλόγονος βασανίζει τον Πανάρετο και προσποιούμενος στην Ερωφίλη ότι τη συγ­χωρεί, της προσφέρει ως γαμήλιο «δώρο» σε μια χρυσή λεκάνη το κεφάλι, τα χέρια και την καρδιά του αγαπημένου της. Η Ερωφίλη θρηνεί  και αυτοκτονεί. Οι γυναίκες του παλατιού αναλαμβάνουν να τιμωρήσουν το βασιλιά (ο χορός οδηγείται από την παραμάνα της Ερωφίλης, τη Νένα). Τον ποδοπατούν μέχρι θανάτου. Ένας επιτηδευμένα έντεχνος λόγος με προτάσεις υπερβολικά μεγάλες, με αλλαγμένη τη σειρά των λέξεων, ένας λόγος με καθαρά μανιεριστική οργάνωση με πολλά λογοπαίγνια κι επαναλήψεις, με ονόματα που αποκαλύπτουν  το χαρακτήρα των ηρώων, τις μεταξύ τους σχέσεις και το αποτύπωμα αυτών στον χώρο. Το κείμενο ακόμα κι αν γνωρίζαμε την κρητική γλώσσα θα μας ήταν πάλι αρκετά δυσνόητο  λόγω της  εξαιρετικά σύνθετης γραφής του – αλλάζει μέχρι  και την σύνταξη των λέξεων δημιουργώντας μια σύνταξη που δεν υπάρχει παρόμοια της σε άλλο νεοελληνικό έργο-. (…Ζέστη πως είναι μπορετό το χιόνι να γεννήσει, γη μαραμένη κρύο νερό φύτρα ποτέ ν αφήσει…). Λαμβάνοντας υπόψη την υφολογική  δυσκολία της τραγωδίας, την  μεγάλη της έκταση (3.205 στίχοι) αλλά και το δυσνόητο της γραφής της, νοιώθουμε ευτυχείς γιατί μας δίνεται η ευκαιρία να έρθουμε κοντά σε ένα αριστούργημα της λογοτεχνίας μας προσαρμοσμένο στα σημερινά δεδομένα τόσο, όσο να διατηρείται ο πυρήνας, αλλά και το ιδιαίτερο ύφος κι η τεχνική του.  Κι όμως με αυτό το «τόσο» - «όσο», γεννάται ένα νέο κείμενο. Το κείμενο της παράστασης είναι ένα αυτόνομο έργο που διακρίνεται από λόγο πυκνό και  αυστηρά οργανωμένο τόσο από νοηματική όσο και από υφολογική άποψη. Με δραματική ένταση που πυκνώνει ολοένα και περισσότερο, το κείμενο είναι ένας κρυμμένος ποιητικός λόγος μέσα σε μια άκρως ενδιαφέρουσα δραματική κατάσταση και θεατρική ατμόσφαιρα. Μπορούμε να διακρίνουμε καλοσχεδιασμένους ανθρώπινους χαρακτήρες με εξαιρετική μαεστρία, δραματική ένταση και στέρεη αρχιτεκτονική. Κι ενώ εκτιμάται απόλυτα η πιστότητα στο πρωτότυπο έργο - και ως σεβασμός στο κρητικό αριστούργημα, αλλά και ως θεατρική τεχνική και αξιοποίηση των ιδιαιτεροτήτων που κάνουν αυτό το έργο μοναδικό - εντούτοις, παραμένουν κάποιες ελάχιστες στιγμές που καθίσταται δυσνόητο (έχει διατηρηθεί σε μεγάλο βαθμό η κρητική διάλεκτος και ο δεκαπεντασύλλαβος διακατέχει όλο το κείμενο), αφαιρώντας όμως εποικοδομητικά έναν διδακτισμό και πλατειασμό που χαρακτηρίζει το πρωτότυπο έργο (συνήθεια και απαίτηση της εποχής). Ο χρόνος και ο χώρος, επίσης -όπως και στο πρωτότυπο- διαλύονται, δεν υπάρχουν. Εξάλλου ο Χορτάτσης – ο επισημότερος έλληνας ποιητής του 16ου αιώνα-, οπτικοποιεί έναν τόπο που όχι μόνο δεν είναι ορατός αλλά που οι άνθρωποι τον ταυτίζουν με το υπερπέραν, το επέκεινα, το θάνατο). Και οι τρεις γυναίκες –σε όλους τους ρόλους- έχουν έναν χαρακτήρα απόκοσμο. Τα πάντα έχουν μια υφή απόκοσμου.  Και μόνον η σκηνή της οπτικής και χρονικής αντιπαραβολής  κατά την οποία τα δυο αδέλφια, νεκρός και ζωντανός, ξανασυναντιούνται και στέκουν μπροστά μας ταυτόχρονα, είναι αρκετή για να δημιουργήσει αυτή την ατμόσφαιρα. Είναι όμως έτσι περίτεχνα καμωμένο και τόσο επιμελώς σκηνοθετημένο που τα ελάχιστα σημεία που στερηθήκαμε από το κείμενο τα αναπληρώνουμε από την κινησιολογία των ηθοποιών και το ανεξάντλητα εκφραστικό σώμα τους. Και η ανύπαρκτη σφαίρα του χώρου και του χρόνου δεν γίνεται αντιληπτή παρά μόνο στο τέλος, διότι καθόλη την διάρκεια της παράστασης νοιώθουμε τον απόκοσμο χώρο ως χώρο που μας περιβάλλει. Ως τόπο οικεία βιωμένο. Ο κειμενικός χώρος– παρά την αναγκαία παρέμβαση στον λόγο του πρωτότυπου έργου- παραμένει σταθερός και αναλλοίωτος, φιλοξενώντας μας σε ένα αδιάκοπο νήμα παρά τους 4 αιώνες που μεσολάβησαν.

Η Παράσταση

Η σκηνοθεσία του Σίμου Κακάλα, είναι η ποίηση στη σκηνοθεσία. Οφθαλμοφανώς, εξαιρετικά καλοδουλεμένη μέχρι και την παραμικρή πινελιά, προσδίδει  ένα άρωμα αληθινής και ουσιώδους συνεργασίας μεταξύ των συντελεστών της παράστασης καθότι έχουν όλοι τους έναν αξιοσημείωτο συγχρονισμό και κινούνται μεταξύ τους με εκπληκτική εσωτερική ομοιογένεια.- Τα σκηνικά  μινιμαλιστικά, αφαιρούν μόνον τις περιττές αλήθειες της πραγματικότητας, σχεδόν ανύπαρκτα και  με  ταχυδακτυλουργική ευλυγισία. Αλλά  και με απόλυτο σεβασμό στο πολύτιμο αυτό λογοτεχνικό μνημείο. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στην εξώκοσμη, μαγική,  γοτθική μουσική που σαγηνεύει όπως  και στους μυστηριακούς και υποβλητικούς φωτισμούς. Μουσική και φωτισμός τείνουν κι αυτά να γίνουν οι πρωταγωνιστές της παράστασης. Η εξαιρετικότατη ερμηνεία απαράμιλλης υποκριτικής τεχνικής από τις τρεις ηθοποιούς τις καθιστά υπόδειγμα υπόκρισης θεατρικού λόγου. Και οι τρεις γυναίκες αλλάζουν μάσκες και κάθε φορά, προβάλλει στα μάτια του θεατή μια νέα μορφή. Ο λόγος τους είναι ευθύς, αποτελεσματικός και ζωντανός. Σύμφυτος με τη δράση, ο λόγος τους είναι  ο ίδιος δράση, ταυτισμένος πλήρως με πρόσωπα που εκφράζουν βαθύτατες τραγικές καταστάσεις.   Στο τέλος της παράστασης ακούμε από τον σκηνοθέτη πως κατ’ επιλογή η εξουσία αυτή τη φορά θα μείνει ατιμώρητη. Κι έτσι, αντί του χορού των γυναικών που ποδοπατεί  και σκοτώνει τον άπληστο και εγωκεντρικό  βασιλιά στο πρωτότυπο κείμενο, σε αυτή την οικεία μα και απόκοσμη ποιητική εκδοχή, ο βασιλιάς (η εκάστοτε αρχή) παρά το κακό που έφερε, παρά την σατανική φύση και καταδυναστεία του, εξακολουθεί να υπάρχει, να ζει. Μια συγκλονιστική παράσταση που ενεργεί ψυχοτρόπα πάνω μας. Το «απόλυτο θέατρο», γεννημένο από την εξαιρετική σκηνοθεσία και υποκριτική, την κομψότατη και ποιητικότατη αισθητική, εκπληκτική κινησιολογία, ονειρική μουσική, και φωτισμούς που υποβάλλουν και  μαγεύουν.

Λίγα λόγια για την Εταιρεία Θεάτρου Χώρος

Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ ΧΩΡΟΣ συμπληρώνει οκτώ χρόνια περιοδείας ως θίασος ρεπερτορίου. Οι θεατρικές της παραγωγές – «Γκόλφω» του Σπ. Περεσιάδη, «Απόκοπος» του Μπεργαδή, «Ερωφίλη» του Γ. Χορτάτση, «Λιωμένο Βούτυρο» του Σ. Σερέφα - έχουν παρουσιαστεί σε διάφορες εκδοχές σε όλη την ελληνική περιφέρεια, σε παραμεθόριες περιοχές, σε αστικά κέντρα, σε Διεθνή Φεστιβάλ εντός και εκτός συνόρων. Έχει, μεταξύ άλλων, συνεργαστεί με Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, ΔΗΠΕΘΕ, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και το Εθνικό Θέατρο. Βραβεύτηκε το 2007 από την Ένωση Ελλήνων Κριτικών για το σύνολο της δραστηριότητάς της και από το 2006 επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το 2007 επιλέγεται επίσης από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου για να συμμετάσχει σε Διεθνή Φεστιβάλ, εκπροσωπώντας τη χώρα. Με την παράσταση «Erofili synopsis» ο θίασος ολοκληρώνει την ερευνητική του δουλειά στην Κρητική Αναγέννηση (2007 – 2012). Μια θεατρική πρόταση, αποτέλεσμα της πορείας του θιάσου που ξεκίνησε με τον «Απόκοπο» του Μπεργαδή από 2007 μέχρι το 2011 (Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο - Ρέθυμνο) και συνεχίστηκε με δύο ασκησιολογικού χαρακτήρα σχεδιάσματα της «Ερωφίλης» (2008, 2010). 

Η ταυτότητα της παράστασης

Σκηνοθεσία – Σκηνικό:   Σίμος Κακάλας

Εξεργασία Κειμένου – Διασκευή:   Έλενα Μαυρίδου

Μουσική:   Νίκος Βελιώτης

Μάσκες:   Μάρθα Φωκά

Σχεδιασμός Φωτισμού:  Περικλής Μαθιέλλης

Σχεδιασμός Ήχου:   Γιώργος Μαυρίδης

Βοηθός Σκηνοθέτη:   Δημήτρης Καλακίδης

Voice training:   Αθηνά Τρέβλια

Σύμβουλος – Φιλόλογος:   Ναταλία Δεληγιαννάκη

Διεύθυνση Παραγωγής:   Στέλα Τενεκετζή

Παίζουν οι ηθοποιοί   Δήμητρα Κούζα, Δήμητρα Λαρεντζάκη, Έλενα Μαυρίδου

Διάρκεια Παράστασης 1 ώρα και 40 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)

Τιμές εισιτηρίων

Από το Σάββατο, 1 Δεκεμβρίου 2012 πραγματοποιείται προπώληση εισιτηρίων στο Θέατρο Αυλαία και στα κατάστημα Public με μειωμένη τιμή εισιτηρίου.

Προπώληση: 10 € Γενική Είσοδος Τιμή στο ταμείο: 15 € Γενική Είσοδος, 10 €  Φοιτητικό, Μαθητικό, Ανέργων

Πληροφορίες: Θέατρο Αυλαία, τηλ. 2310 237700