Οι δίκαιοι

του Αλμπέρ Καμύ

«…Σκοτώνουμε για να φτιάξουμε ένα κόσμο δίχως φονιάδες..»

Με την υποστήριξη του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη και του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται στο «Studio Vis Motrix», στη Θεσσαλονίκη, το έργο του Αλμπέρ Καμύ «Οι Δίκαιοι», σε σκηνοθεσία της Μαρίας Γρίβα.

Το κείμενο

Είναι δίκαιη πράξη ο φόνος όταν αυτός είναι το μόνο πια μέσο που έχει απομείνει ενάντια στη βία, την εξαθλίωση, τον δεσποτισμό; Υπάρχει ηθική που να έχει τη δική της «νομοτέλεια»; H ηθική δεν ταυτίζεται πάντα με τους νόμους. Όχι σπάνια, βρίσκεται έξω ή πάνω από αυτούς. Όπως άλλωστε και αντίστροφα - οι νόμοι, πολλές φορές αδυνατούν να λύσουν θέματα ηθικής-. Ο Αλμπέρ Καμύ στο έργο του «Οι Δίκαιοι» παρουσιάζει τη φιλοσοφία του ανθρωπισμού της επανάστασης μέσα από ένα οπλοστάσιο διαλογικών αντικρουόμενων επιχειρημάτων. «…Η ποίηση είναι επαναστατική..» εκφέρει ο διανοούμενος Ιβάν. «..Μονάχα η βόμβα είναι επαναστατική ..»! αντιλέγει ο σκληροτράχηλος Στεπάν. Και συνεχίζουν -«…Αγαπώ τη ζωή. Μπήκα στην επανάσταση γιατί αγαπώ τη ζωή» «..Εγώ δεν αγαπώ τη ζωή, μα τη δικαιοσύνη…»!. Ο Καμύ, προβάλλει την «ηθική της τρομοκρατίας» απαλλαγμένη από το φορτίο των παρερμηνειών και από ξεφτισμένες ιδεολογίες. Ο νομπελίστας Γάλλος φιλόσοφος, υποστηρικτής των επαναστατημένων, γράφει το 1949 τους «Δίκαιους» κληροδοτώντας μας το χρονικό της δολοφονίας του εθνικιστή Δούκα Σεργκέι Αλεξάντροβιτς στη Μόσχα (4 Φεβρουαρίου του 1905), όπως αυτή διεπράχθη από την τότε τρομοκρατική ομάδα «Οργάνωση Μάχης» (1901-1907). Ο δίκαιος καθοδηγητής Μπόρις, η απλή και πιστή Ντόρα, -γενναιόδωρη και περιποιητική που δεν αγαπά προσποιήσεις και «μεταμφιέσεις»-, ο ανεξάρτητος, βάναυσος και αποφασιστικός Στεπάν που αγαπά τη δικαιοσύνη, ο «ποιητής» αλτρουιστής και θαρραλέος Ιβάν, και τέλος ο εύθραυστος Αλεξέι, συγκροτούν τα μέλη της οργάνωσης των Δίκαιων αλλά και τα αληθινά –υπαρκτά πρόσωπα της ομάδας «Οργάνωση Μάχης». Με μια βαθειά κοσμική και σύγχρονη προσέγγιση, ο συγγραφέας, καταθέτει τα ηθικά διλήμματα των ανθρώπων αυτών ώστε η πλάστιγγα να γείρει προς την πλευρά της ενδοσκόπησης. Γι’ αυτούς, δεν έχει σημασία αν έχουν δίκιο στο όνομα των νόμων και της τάξης, αρκεί που έχουν δίκιο στα δικά τους μάτια. Προτιμούν να πεθάνουν περήφανα αφού δεν είναι δυνατό πια να ζήσουν με υπερηφάνεια. Ένα δίκαιο με επαναστατική δομή και λειτουργία. Ένα δίκαιο που δεν υποδουλώνεται στο εφήμερο των σημερινών αντιφατικών πολιτικο-ιδεολογικών ρευμάτων το οποίο δεν έχει τέλος..«…Ο θάνατος από βόμβα είναι μαγεία μπροστά στον αργό θάνατο της πείνας των παιδιών……». Διαλογικές αναμετρήσεις ανθρώπων διαφορετικών - ίσως σε άλλη περίπτωση και αταίριαστων μεταξύ τους. Άνθρωποι που δεν μπορούν να συνηθίσουν να λένε ψέματα, ευαίσθητες γυναικείες ψυχές, ποιητές, βάναυσοι εγκληματίες ενώνονται με τα ισχυρά δεσμά της αδελφοσύνης, της απόλυτης αφοσίωσης και της θέλησης για αυτοθυσία μπροστά στην Ιδέα. Όλοι εξελίσσονται σε ματωμένους δολοφόνους στο βωμό μιας ίσης κοινωνικής μεταχείρισης, στη ιδέα ενός κράτους δικαίου. Ξέρουν καλά πως τους περιμένει ο θάνατος, όμως για αυτούς ο θάνατος θα είναι ζωηφόρος. «…Eπανάσταση, σίγουρα, αλλά επανάσταση για τη ζωή. Για να δώσεις ευκαιρία στη ζωή..» Στο ανθρώπινο μωσαϊκό του Καμύ -εκτός αγωνιστικού πλάνου-, συμπεριλαμβάνεται και ο σαρκαστικός επιθεωρητής τηςαστυνομίας που καραδοκεί ολονυχτίς να πατήσει πάνω σ’ αυτή τη μία στιγμή αδυναμίας των κρατουμένων του και η μεγαλόθυμη, ευαίσθητη Δούκισσα που ζητά να αποδοθεί χάρη στον δολοφόνο του συζύγου της. Είναι πολλά τα ερωτήματα που γεννά το κείμενο. Από το απλοϊκό και αθώο «με ποιο δικαίωμα μπορούμε να θέλουμε κάτι για λογαριασμό ενός άλλου» ως το «ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις μιας τέτοιας τρομοκρατίας-αυτοάμυνας στη συλλογική σκέψη». Απάντηση δεν μπορεί να υπάρχει ή ίσως είναι πια αργά για να υπάρξει, μια που οι συνθήκες είναι πια διαφορετικές, η έννοια της τρομοκρατίας έχει σήμερα άλλο νόημα και η μνήμη μας είναι λευκή και καθαρή από κείνον τον κυβερνητικό δεσποτισμό που επέβαλε εξορίες, απαγχονισμούς, ομαδικές απελάσεις, σφαγές. Ας σταματήσουμε ωστόσο να μιλάμε για την ελευθερία με μια γλώσσα που μόνο ελεύθερη δεν είναι, και ας μιλήσουμε με εντιμότητα για την ηθική των επαναστατημένων. Ο συγγραφέας των «Δικαίων» χάθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1960. Χρόνια αργότερα αποκαλύφθηκε πως ο θάνατος του δεν επήλθε και τόσο «τυχαία». Φαίνεται πως τα ίδια του τα λόγια χάραξαν και το δικό του πεπρωμένο. «....Πήραμε απάνω μας τη δυστυχία αυτού του κόσμου. Τι κουράγιο! Μα πολλές φορές λέω στον εαυτό μου πως είναι μια υπερηφάνεια που θα βρει τη τιμωρία της. Είναι μια περηφάνια που πληρώνουμε με τη ζωή μας. ….»

Η παράσταση

Ένα ιδιαίτερα αξιόλογο εγχείρημα σκηνικής μεταφοράς των «Δικαίων» επιχειρεί η σκηνοθέτης Μαρία Γρίβα με ιδιαίτερη έμφαση στον λόγο -μια που οι καταστάσεις προβλέπονται από τον Λόγο και μόνο-,και με αξιοσημείωτη καθαρότητα και ειλικρίνεια. Μόνο πραγματικό ντεκόρ, το ανθρώπινο σώμα και τα «μαγικά» ξύλινα κουτιά-εργαλεία με πραγματική ζωντάνια, λειτουργική και ευελιξία. Τα κουτιά αυτά υποδηλώνουν τους τοίχους, τις πόρτες, μετασχηματίζονται σε κρησφύγετο, σε φυλακή, στον δρόμο προς την αγχόνη, ενώ με τη βοήθεια της τρισδιάστατης τεχνικής videomapping μεταμορφώνονται σε ρωσικές κατοικίες. Η αίσθηση ενός ασαφούς χρόνου είναι εσκεμμένη και εντείνει αυτή την μυστικιστική, πυκνή, και μελαγχολική μοσχοβίτικη ατμόσφαιρα ενώ τα κουστούμια, με αισθητική συνοχή μεταξύ τους, εύστοχα ανταποκρίθηκαν στις αξιώσεις του έργου με τις χρωματικές αποχρώσεις του γκρι να συνθέτουν ένα ζοφερό τοπίο αντικατοπτρίζοντας τα αισθήματα των ηρώων. Υποδειγματική ερμηνεία από όλους τους ηθοποιούς που υπηρετούν το κείμενο χωρίς καμία υπερβολή, κανένα επιτήδευμα και περιττό στολίδι, αναδεικνύοντας ομοιογένεια, ισορροπώντας άριστα ανάμεσα στο βαθύ ιδεολογικό υπόβαθρο του έργου και στην αποστασιοποίηση, ευνοώντας την ελεύθερη σκέψη του θεατή. Οι στάσεις του σώματος, οι χειρονομίες και κυρίως τα βλέμματα έχουν μια κοινωνική «καταγωγή», παράγοντας ιδεολογία. Μας εντυπωσιάζει για μια ακόμα φορά η Αντιγόνη Μπάρμπα (Ντόρα) που με τη δύναμη του βλέμματος της και μόνο, ξέρει να επιβάλλεται, ο Γρηγόρης Παπαδόπουλος (Ιβάν) που με την σκηνική του άνεση, φυσικότητα και αυτοσυγκέντρωση μετέτρεψε τη βία σε μη βίαιη, η Ελευθερία Τσάκουρη (Μεγάλη Δούκισσα), με τη βελούδινη φωνή και την ιδιαίτερη εκφορά λόγου, ενώ ισοϋψείς στάθηκαν τόσο ο Γιώργος Σακελλαρίου να αποπνέει ωριμότητα και σιγουριά ως αδίστακτος μαχητής Στεπάν, όσο και οι, Αλέξανδρος Κωχ στο ρόλο του ακριβοδίκαιου καθοδηγητή Μπόρις και Δημήτρης Κρίκος που με αφοσίωση και σκηνική ευφυΐα εμφανίζεται ως δειλός, διστακτικός Αλεξέι. Μια αξιέπαινη συνολικά παράσταση από αυτές που κρύβονται διακριτικά σε μικρές θεατρικές σκηνές μα έχουν τη δύναμη να ανυψωθούν οπουδήποτε.

Μετάφραση: Σάββας Στρούμπος

Προσαρμογή κειμένου-Δραματουργία: Αναστασία Τζέλλου, Μαρία Γρίβα

Σκηνοθεσία: Μαρία Γρίβα

Σκηνικά: Βαγγέλης Ξώνογλου

Κοστούμια: Χρήστος Μπρούφας

Φωτισμοί-Videomapping: Στάθης Μήτσιος

Πρωτότυπη Μουσική: Δημήτρης Δαλέζης

Βοηθός σκηνοθέτη: Ελευθερία Τσάκουρη

Φωτογραφίες: Ελευθερία Καλπενίδου

Σχεδιασμός αφίσας: Πασχάλης Μουδούρης

Οργάνωση παραγωγής-Πρόγραμμα παράστασης: Ελένη Παυλίδου

Παίζουν

Δημήτρης Κρίκος -   ΑΛΕΞΕΪ ΒΟΪΝΟΦ

Αλέξανδρος Κωχ - ΜΠΟΡΙΣ ΑΝΝΕΝΚΟΦ

Αντιγόνη Μπάρμπα - ΝΤΟΡΑ ΝΤΟΥΛΕΜΠΟΦ

Γρηγόρης Παπαδόπουλος - ΙΒΑΝ ΚΑΛΙΑΓΙΕΦ

Γιώργος Σακελλαρίου - ΣΤΕΠΑΝ ΦΕΝΤΟΡΟΦ

Ελευθερία Τσάκουρη - ΜΕΓΑΛΗ ΔΟΥΚΙΣΣΑ

StudioVisMotrix

Αγνώστου Στρατιώτη 20, έναντι εκκλησίας Αγ.Δημητρίου

Θεσσαλονίκη

Παραστάσεις: Πέμπτη-Σάββατο 21:15, Κυριακή 20:15

Πληροφορίες-Κρατήσεις: 2311251511

Τιμές εισιτηρίων

Κανονικό: 12 ευρώ

Φοιτητικό, Ανέργων: 8 ευρώ (με επίδειξη ταυτότητας και κάρτας ανεργίας)

Ατέλειες: 5 ευρώ

 Η παράσταση παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Θεάτρου Α.Π.Θ., ως τελική διπλωματική εργασία στη σκηνοθεσία της Μαρίας Γρίβα με επόπτη καθηγητή τον Βίκτωρα Αρδίτη.