Άσκηση: ΣΥΣΣΗΜΟΝ

Σύνθεση αποσπασμάτων από τα κείμενα:

Οιδίπους Τύραννος, Σοφοκλής, μετ. Νίκος Παναγιωτόπουλος

Σύσσημον ή Τα Κεφάλαια, Νίκος Παναγιωτόπουλος

Αρς Αρσινό, Το Κόκκινο Σταφύλι, λαϊκό παραμύθι από το Καστελόριζο

Στο πλαίσιο των 48^ων Δημητρίων που διοργανώνει ο Δήμος Θεσσαλονίκης, στις 27 Σεπτεμβρίου 2013 στο θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών

«…οφείλουμε να αναμετρηθούμε με μεγέθη που μας ξεπερνούν, να φορέσουμε τα πρόσωπα των ανθρώπων που πέρασαν και να γνωρίσουμε τον εαυτό μας…»

Η Εταιρεία Θεάτρου «Χώρος» από το 2004 ως περιοδεύων θίασος εισφέρει θετικά και γόνιμα τη δική της -ερευνητικού περιεχομένου- εμπειρία με σκοπό μια  διαφορετική και «πολύτεχνη» δομή στην θεατρική αντίληψη. Στην παράσταση «Άσκηση: Σύσσημον» συνταιριάζει αποσπάσματα του Οιδίποδα Τυράννου, του ποιητικού έργου «Σύσσημον» του Νίκου Παναγιωτόπουλου και του λαϊκού παραμυθιού «Αρς Αρσινό», «ασκούμενη» και παράλληλα «ασκώντας» μας,  στο παράδοξο ζευγάρωμα του τραγικού αρχαίου μεγαλείου, της προφορικής παράδοσης και του σύγχρονου λόγου. Συνταιριάζοντας τα, μας θυμίζει πως τα δημιουργήματα του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της πορείας ενός έθνους  φανερώνουν αλλά και παράλληλα απεικονίζουν την ιστορία του. Μια γρήγορη αναδρομή στην μικρή προσωπική μας ιστορία που λέγεται ελληνικότητα και η οποία μας φέρνει στο νου πως η γνώση του παρελθόντος, της ιστορίας και της παράδοσης  είναι ίσως η μόνη που προσφέρει γόνιμα ερεθίσματα και λύσεις για την αντιμετώπιση του παρόντος.

Το εγχείρημα  εξ αρχής έχει υψηλότατο βαθμό δυσκολίας.  Κι αυτό όχι λόγω του δυσνόητου του αφηγηματικού ποιήματος,  αλλά γιατί ο Σίμος Κακάλας φαίνεται να επιχειρεί το πάντρεμα δυο ειδών θεάτρου με διαμετρικά αντιθετικά στοιχεία μεταξύ τους (σύζευξη της παράδοσης, των μπουλουκιών και  των τελετουργικών δρώμενων (λαϊκό δρώμενο) και παράλληλα του  μοντέρνου, υπερρεαλιστικού -πολυπρισματικού ποιητικού λόγου.  Από τη μια ο καρπός προφορικών παραδόσεων και τελετουργιών  και από την άλλη, το έντεχνο θέατρο. Σύνδεση περιεχομένου  που απευθύνεται στον άνθρωπο (ως  απόρροια λογικής και βιωμάτων όλων μας) με την ελιτίστικη γλωσσική φαντασία της  νεωτεριστικής ποίησης. Υπάρχει αντίφαση εξ ορισμού στα δυο αυτά είδη που μόνο μετέωρα μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους.

Τα κείμενα

 «Σύσσημον ή Τα κεφάλαια»

Το  απομυθοποιητικό «Σύσσημον ή Τα κεφάλαια» είναι ένα επικού μεγέθους αφηγηματικό ποίημα, ένας  ποταμός λέξεων  για  την γλώσσα, την ανθρώπινη ύπαρξη, την ιστορία, τη μνήμη, και τις φροϋδικές θεωρίες. Με μια «….τυπικότητα κηδείας..» μιλάει για την ιερή εξαφάνιση ενός κόσμου.

«…Δεν είμαστε ούτε χέρια δυνατά ούτε αψηλά κεφάλια

 παρά μόνο πληγωμένα

κουρασμένα ποδάρια,

 ναυάγια περί την πίστην πυκνά…»

Ο Σίμος Κακάλας και η ομάδα του φυσικά δεν παραβλέπουν  το ότι η  γλώσσα (ο  λόγος) αποτελείται από δυο στοιχεία: από τον ήχο και από το νόημα. Προσπαθεί απλά να κοινωνήσει το γεγονός πως και ο ίδιος ο ήχος έχει νόημα, πόσο περισσότερο όταν ενισχύεται  μάλιστα με την δύναμη της εικόνας. Και ναι  μεν το αφηγηματικό ποίημα «Σύσσημον», θεατρικός λόγος δεν είναι, εν τούτοις, περιέχει μέσα του ήχο και ρυθμό, ρυθμό που προκαλεί αυτήν την διονυσιακή μέθη. Το κείμενο, προσπαθεί να καταρρίψει το γλυκό «καταφύγιο» ενός ολόκληρου έθνους, ενός πολιτισμού που είχε κάποτε πολιτισμική ταυτότητα  και ένδοξο παρελθόν γιατί «…μια τροπή παίρνουν ξαφνικά τα ήθη μας και γίνονται κρίσιμες πράξεις…».

 Οιδίπους Τύραννος

 «… Το σπέρμα που με γέννησε,  έστω και ταπεινό, επιθυμώ να το γνωρίσω.

Αυτός που είμαι γεννήθηκα και δε θ’ αλλάξω και δε θ’ αφήσω στο σκοτάδι τη γενιά μου …»

Κεντρική ιδέα του Οιδίποδα  είναι  πως ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει από το πεπρωμένο του. Ένα έργο που δεν προσφέρει ούτε παραμυθία αλλά ούτε και ελπίδα. Η προσπάθεια του Οιδίποδα για αυτογνωσία  δεν είναι μόνο πρόβλημα της εποχής του Σοφοκλή. Είναι και πρόβλημα δικό μας.  Του παρόντος, αλλά και καθώς  προμηνύεται  και του κοντινού μέλλοντος μας. Είναι το πρόβλημα ενός έθνους με ιστορία τρανή και ένδοξη που του ‘λαχε όμως, σαν τον Οιδίποδα, κακή μοίρα. Κάποιες αλυσίδες δεισιδαιμονίας,  σαν έθνος,  μας κρατούν  ακόμα «δεσμώτες».

Αρς Αρσινό – Το κόκκινο σταφύλι

Το   παραμύθι «Αρς Αρσινό» είναι  άμεσα συνυφασμένο με όλες τις εμπειρίες της κοινωνικής ζωής:  τον θάνατο, τον έρωτα, τον πόλεμο, την πίστη.  Λειτουργεί σαν μια συλλογική ταυτότητα μεγάλου μέρους  μιας κοινότητας, την σύγχρονη  εποχή. Σαν τη γέφυρα που στο ζευγάρωμα του λαϊκού και έντεχνου θεάτρου θα ενώσει την αρχαία τραγωδία με τη σύγχρονη εποχή.

H σύνθεση

 Η «έγχρωμη», μυστηριώδης και συνεχώς μεταβαλλόμενη σύνθεση της ομάδας «Χώρος», τέκνου λαϊκής δημιουργίας, στο σύνολο της είναι μια νοσταλγία ενός παρελθόντος ένδοξου που με το «Σύσσημον»,  καταλήγει να γίνεται μια κραυγή.  Αυτό που εμείς βιώνουμε είναι περισσότερο η μορφή ενός τελετουργικού δρώμενου, η γοητεία της πράξης, και λιγότερο το περιεχόμενό της.  Μια  πνευματική περιπέτεια αριστοτελικών εννοιών (ηθικές και διανοητικές αρετές) που συμπυκνώνει όλο το νόημα του αγώνα του ανθρώπου να λυτρωθεί τόσο από τα ίδια του τα δεσμά όσο και από τα δεσμά της φαινομενικότητας που τον περιβάλει, προκειμένου να διεκδικήσει μια  ζωή ανώτερη και ποιοτικότερη.

Η παράσταση

Στην παράσταση του θεατρικά ιδιοφυούς Σίμου Κακάλα, το σύγχρονο δράμα ή αλλιώς ο μύθος, αντιμετωπίζεται κυρίως αισθητικά. Μια φαντασμαγορία  κινησιολογική, περισσότερο τελετουργική και ανθρωπολογική και λιγότερο «ψυχαναλυτική».

Τα προσωπεία που συνηθίζει να χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης – στην συγκεκριμένη παράσταση αναπόσπαστο στοιχείο του αρχαίου ελληνικού δράματος-, έχουν σαν σκοπό περισσότερο να παρουσιάσουν την μνήμη, την ανάμνηση κάποιου πράγματος ή εποχής και λιγότερο ένα πρόσωπο-χαρακτήρα. Η χρήση  τους – πολλών  μάλιστα τυφλών προσωπείων- ανεβάζει τον πήχη της δυσκολίας στην έκφραση των ηθοποιών (πόσο περισσότερο όταν οι ηθοποιοί αλλάζουν μάσκες και η καθεμία  επιβάλλει και διαφορετική ερμηνεία), ενώ παράλληλα  δίνει  μια ατμόσφαιρα  μυστηριακή, μεταφέροντας μας σε έναν κόσμο μυθικό.

 Το σκηνικό, εσκεμμένα λιτό, επιτρέπει στον λόγο να αναπνεύσει. Πρόκειται για μια ξύλινη γαλέρα  δίχως πανιά περιστοιχισμένη από εξαίσια σκηνικά αντικείμενα, που περισσότερο κρύβει μια απουσία παρά τονίζει μια παρουσία. Αποφεύγει οποιαδήποτε δουλική μίμηση ενός κάποιου εξωτερικού κόσμου και  μιας κάποιας εποχής,   και  δημιουργεί μια  μυστηριακή ψευδαίσθηση. Η μαγεία της συγκεκριμένης παράστασης ήταν ακριβώς η αποφυγή μιας μαγικής, θεατρικής ψευδαίσθησης. Και αυτός είναι ο λόγος που όλοι οι ηθοποιοί δρουν ως «δρώντα» πρόσωπα αλλά παράλληλα και ως «φυσικά» πρόσωπα, τακτοποιώντας τα σκηνικά αντικείμενα και κινούμενοι φυσικά σαν αναγνωρισμένα «θεατρικά πρόσωπα». Και αυτός είναι και ο λόγος των λιτών, δίχως εντυπωσιασμούς, σύγχρονων κοστουμιών, χωρίς τίποτα το ηρωικό και το μυθικό πάνω τους, που στην συγκεκριμένη παράσταση  -η οποία χαρακτηρίζεται από αλήθεια και διαφάνεια), δεν θα ήταν και πειστικό.  Αντίθετα, υπάρχει λειτουργικότητα, ευελιξία και συνοχή ύφους σ’ αυτά.  Υπάρχει όμως στην παράσταση και ένα άλλο σκηνικό, «λεκτικό», αυτό που οι ίδιοι οι ηθοποιοί παρέχουν με τις χειρονομίες, τα προσωπεία, τις κινήσεις, τον χορό τους.

 Κινησιακή φαντασμαγορία ήταν και πάλι η ερμηνευτική απόδοση. Η «ζωντανή» Έλενα Μαυρίδου, η γλαφυρή Δήμητρα Κούζα, η κινησιολογικά αψεγάδιαστη Δήμητρα Λαρεντζάκη, ο «πυρετικός» Σίμος Κακάλας και ο αφοσιωμένος Βαγγέλης Κρανιώτης, όλοι, με μια σωματική γλώσσα πολύ εκφραστική και εύκαμπτη. Η καθάρια και πολυδουλεμένη εκφορά του λόγου από όλους τους ηθοποιούς  μας γοητεύει αλλά και μας συγκινεί γιατί καθρεφτίζει  τον μόχθο, τον σεβασμό, και την ταπεινότητα  με τα οποία  οι ερμηνευτές, προσέγγισαν τα κείμενα.

Ευχαριστούμε θερμά την ομάδα «Χώρος» γιατί  υπό το άκουσμα εξαιρετικών μουσικών σπαραγμάτων, κάναμε ένα παράδοξο ταξίδι πνευματικής αναζήτησης στην ελληνικότητα μας, (από το αρχαίο μεγαλείο στο σήμερα) και από αυτό βγήκαμε  ωριμότεροι  διανοητικά και ηθικά. Και αν στο  ακατόρθωτο αυτό εγχείρημα υπήρξαν κάποιες αναπόφευκτες ρωγμές, εμείς, σαν «κοινωνοί» νοιώθουμε με τη σειρά μας υπεύθυνοι γιατί χάσαμε, όχι κάποια κομμάτια της παράστασης  λόγω της πολυπλοκότητας και πολυπρισματικότητας της αλλά  για τα σπασμένα κομμάτια ενός κόσμου που μαρμάρωσε στο ένδοξο παρελθόν του και δεν εξελίσσεται πια. Σύμφωνα με την ομάδα «Χώρος» δεν υπάρχει θεραπεία παρά μόνο αν συνειδητοποιήσουμε ποιοι ήμαστε.

«…Η παράδοση  ίσως  είναι πια τα βιβλία.

Όποιος δεν τα ξέρει, δεν έχει παράδοση.

Μην τα κρύβετε, μην τα κρατάτε κλειδωμένα.

Τα κλειδωμένα βιβλία δεν είναι παρά είδωλα…» ( Σύσσημον ή «Τα κεφάλαια», ΚΑ’ Κεφ)

Σκηνοθεσία-Σύνθεση κειμένων: Σίμος Κακάλας

Βοηθός σκηνοθέτη – Συνεργασία στα κείμενα: Δημήτρης Καλακίδης

Κοστούμια: Κέννυ ΜακΛέλαν

Μάσκες: Μάρθα Φωκά

Φωτισμοί: Περικλής Μαθιέλλης

Ερμηνεύουν:

Έλενα Μαυρίδου, Δήμητρα Κούζα, Δήμητρα Λαρεντζάκη, Βαγγέλης Κρανιώτης, Σίμος Κακάλας

Σύνθεση μουσικής: Κωστής Κυριτσάκης,  Χρήστος Μπάρμπας

Παίζουν οι μουσικοί:

Κωστής Κυριτσάκης: λύρες / Γιάννης Παπαδόπουλος: λαούτο, μπουλγαρί, λύρες Χρήστος Μπάρμπας: νέι, φλογέρες, γκάιντες, θιβετιανό μπωλ / Χάρης Πορφυρίδης: κρουστά  / Γιώργος Μαυρίδης: μακεδονίτικη λύρα

Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών

Εθνικής Αμύνης 2

Θεσσαλονίκη

Διάρκεια παράστασης: 120’