Θοδωρής Οικονομίδης

Φόνοι και θυσίες στα καταλόγια

Στο Sani Festival και στα πλαίσια του Avant Garde Theatre ταξιδεύουν τα «Καταλόγια» στις 4 και 5 Αυγούστου μετά την ευδόκιμη πορεία τους στο Ίδρυμα Κακογιάννη. Επιλογή του καλλιτεχνικού συντονιστή του φεστιβάλ, Χρίστου Λύγκα ο οποίος υπογραμμίζει ότι πρόκειται για ένα υλικό της προφορικής μας παράδοσης το οποίο δίνει τη δυνατότητα για μια μοντέρνα θεατρική παράσταση ενώ η χρήση μασκών, κούκλας, ζωντανής μουσικής, τραγουδιού και σωματικής έκφρασης δημιουργεί ένα ποιητικό και βαθιά συγκινητικό αποτέλεσμα. Μιλήσαμε τηλεφωνικώς με τον Θοδωρή Οικονομίδη για μια πρώτη προσέγγιση στο έργο του.

Μίλησέ μου για τα Καταλόγια. Ποιο είναι το θέμα της παράστασης;

Βασίζεται σε τρία κλασικά δημοτικά τραγούδια: «Της Μάνας Φόνισσας», η ιστορία μιας μάνας που σκοτώνει το παιδί της επειδή την έπιασε με τον εραστή της, «Του Γεφυριού της Άρτας» που μιλάει για τη θυσία της όμορφης γυναίκας του πρωτομάστορα για να στεριώσει το γεφύρι, και «Της Κακιάς Πεθεράς» που από φθόνο σκοτώνει τη νύφη της.

Το κοινό θέμα είναι η «Θυσία» κι οι τρεις κεντρικές ηρωίδες-θύτες και θύματα είναι γυναίκες.

Ναι το κοινό θέμα είναι η θυσία. Αλλά κι η θέση της γυναίκας σ’ αυτές τις κοινωνίες. Ο τρόπος που αντιδρά η γυναίκα απέναντι στη μοίρα που της επιφυλάσσει ο κοινωνικός της περίγυρος. Η μάνα, που αποκαλύπτεται απ’ το γιο της πως έχει εραστή, ξέρει πως η τιμωρία της θα είναι ο θάνατος. Σκοτώνει το γιο της όχι μόνο για να μην την προδώσει αλλά και για να εκδικηθεί, να πάψει να είναι αόρατη, να σπάσει την γραμμή της γενιάς του άντρα της και να του στερήσει το γόνο που αυτή του πρόσφερε. Έτσι τον τιμωρεί. Κι εκείνος δεν αρκείται να την σκοτώσει, την κομματιάζει, την αλέθει, στην κυριολεξία την κάνει σκόνη. Η πεθερά στο τρίτο ποίημα σκοτώνει τη νύφη της για να μην χάσει την εξουσία. Είναι και πάλι μια προσωπική ιστορία η οποία όμως επίσης αφορά τη δομή της κοινωνίας, τον τρόπο με τον οποίο η γυναίκα διεκδικεί τη θέση της στον κόσμο. Στο γιοφύρι της Άρτας οι ήρωες κινούνται σε καθαρά κοινωνικό πλαίσιο. Ο πρωτομάστορας απρόθυμα αλλά και συνειδητά αποφασίζει να θυσιάσει την πολυαγαπημένη του γυναίκα για το κοινό καλό, για να υπάρξει η γέφυρα που θα εξελίξει την κοινωνία του σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, που θα δώσει ώθηση για μια πορεία πέρα από το ποτάμι. Η γυναίκα εδώ παίρνει πίσω την κατάρα, όχι για χάρη του κοινού καλού αλλά από αγάπη στον αδελφό της.

Πως αποφάσισες να ασχοληθείς με τις «Παραλογές»;

Το 2000 στο Κρατικό Βορείου Ελλάδας ανεβάσαμε την παράσταση «Του νεκρού αδελφού» με τον Σωτήρη Χατζάκη. Ήμουν ηθοποιός σ’ αυτή την παράσταση κι η συναναστροφή, η σχέση μου με τον Σωτήρη με βοήθησε να καταλάβω πολλά πράγματα για την σημασία, για τις άπειρες κρυμμένες έννοιες και τη μαγεία των παραλογών. Κάναμε μια κουβέντα όσον αφορά τη μάνα φόνισσα και συμφωνήσαμε ότι αποτελεί το πρώτο φεμινιστικό κείμενο. Γιατί αυτή η γυναίκα έχει ανάγκη από εραστή; Καταλήξαμε μετά από ανάλυση στην δραματουργία ότι η πράξη της αυτή είναι από αντίδραση. Αποκτά εραστή όχι γιατί δεν είναι ο άντρας της νέος, όμορφος και ικανός αλλά για να δώσει το στίγμα της, να δηλώσει την ύπαρξη και την αντίθεσή της. Είναι η πρώτη παθητική φεμινίστρια. Με την πράξη της δήλωσε: «Υπάρχω κι εγώ». Κι η πράξη της έγινε γνωστή σ’ όλους αφού όπως ξέρουμε οι παραλογές περνάνε από στόμα σε στόμα και διαδίδονται παντού.

Υπάρχει και το στοιχείο της ανθρωποφαγίας σ’ αυτό το ποίημα όπως και σε πολλά άλλα της δημοτικής παράδοσης...

Είναι αρχαία αυτή η τελετουργική μετουσίωση, εδώ του παιδιού μέσα από το σώμα του γονιού, συγκεκριμένα. Θυμήσου την προσπάθεια του Κρόνου να φάει το Δία.

Τα Θυέστεια δείπνα επίσης που γέννησαν τόσες Τραγωδίες...

Πολλοί ερευνητές ισχυρίζονται ότι το γεφύρωμα από το αρχαίο δράμα ως το 1415 που έχουμε και πάλι θέατρο στον ελλαδικό χώρο, είναι οι παραλογές, το παρακαταλογάδην, αυτός ο μετρικός τόνος, ο τονισμένος δεκαπεντασύλλαβος. Αν θέλουμε να φανταστούμε την αρχαία τραγωδία όπως παίζονταν τότε, πρέπει να αναφερθούμε στην οπερέτα: Υπάρχουν λυρικά μέρη χορικά, μονωδίες και διωδίες τραγουδιστών, πρόζα και παρακαταλογάδην κράτημα του ρυθμού στη θέση του κι όχι σε ελεύθερη απόδοση. Δίνει μια ταχύτητα ένα άγχος αυτός ο ρυθμός, αποδίδει το επείγον, όπως και στην τραγωδία οι «ατάκα-ατάκα» διάλογοι.

Υπάρχει μουσική στην παράσταση που εντείνει κι αξιοποιεί αυτούς τους ρυθμούς;

Ναι. Μαντολίνο και κιθάρα παίζονται σ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης και ανάμεσα σε κάθε ποίημα έχουμε εν είδη χορικού ένα τραγούδι για να γίνεται μια προετοιμασία καθώς αλλάζουμε θέμα και ατμόσφαιρα αλλά και για την εκτόνωση της έντασης.

Ο ρόλος της μάσκας στην παράστασή σου ποιος είναι;

Χρησιμοποιώ τα καταλόγια σαν όχημα, με άξονα την μάσκα. Αφιέρωσα δύο χρόνια της ζωής μου παρακολουθώντας μαθήματα στη σχολή του Λεκόκ, όπου έμαθα αρχές ουδέτερης μάσκας, τραγικής μάσκας, το αρχαιοελληνικό προσωπείο δηλαδή και μάσκας χαρακτήρων, ξέρεις, της Κομμέντια ντελ άρτε. Επιστρέφοντας και σκύβοντας πιο βαθειά στην τραγωδία, αρχίζω να ανακαλύπτω ξανά πράγματα που μας έχουν πει κι αναλύσει οι ερευνητές γι’ αυτό το θέατρο. Όπως το εκπαιδευτικό κομμάτι του Αρχαίου δράματος, τη σημασία του για την εξέλιξη των θεατών. Γι’ αυτό άλλωστε η τραγωδία παίζονταν με ελεύθερη είσοδο ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση σ’ αυτή τη γνώση. Η μάσκα είναι το θεϊκό σύμβολο, είναι το προσωπείο που έφερε ο Σαμάνος, για να γίνει συμβολικά από άνθρωπος, θεός και να αποκαλύψει τα μυστήρια. Δεν είναι τυχαίο το ότι η παράσταση δεν ξεκινούσε αν δεν έμπαινε ο ιερέας του Διονύσου μέσα στο θέατρο. Ο Γερμανοθρεμμένος Ροντήρης έφερε μια εκδοχή όπερας στην σύγχρονη αναπαράσταση της τραγωδίας κι αυτή τη γραμμή εξακολουθούν να κρατάνε. Υπάρχει πλήρης διανομή στην τραγωδία, οι ηθοποιοί ενσαρκώνουν ρόλους. Όμως πως μπορείς να ενσαρκώσεις τον ρόλο ενός θεού, του Απόλλωνα; Γι’ αυτό το θέατρο Καμπούκι κάνει καλύτερη τραγωδία από μας. Γιατί αυτοί το κατέχουν το τελετουργικό θέατρο, το έχουν δουλέψει τόσο πολύ που μπορούν να το διαχειριστούν και στην τραγωδία. Και μάλιστα οι παραστάσεις τους έχουν επιτυχία και σε εμπορικό επίπεδο.

Έχουμε νομίζω πολλά ακόμα να πούμε για να ολοκληρώσουμε μια τέτοια κουβέντα. Οπότε προτείνω να συνεχίσουμε την συζήτησή μας στη Σάνη αφού θα έχω δει και την παράσταση.

Ναι, αυτό θα κάνουμε, θα συνεχίσουμε την συζήτησή μας εκεί.

Εύχομαι καλή επιτυχία.