Γιώργος Παλούμπης

Σκηνοθετώντας το ζευγάρι της διπλανής πόρτας

Ένα συζυγικό ζευγάρι που του δίνεται η ευκαιρία να περάσει μερικές ώρες μόνο του, ξεκινάει με στόχο μια θερμή ερωτική βραδιά και καταλήγει σε μια άγρια σύγκρουση. Ένα έργο για την αγάπη και τον τρόπο που μπορεί να υπονομευτεί στην διάρκεια μιας ζωής ή ακόμα και μια νύχτας. Ο Γιώργος Παλούμπης έστησε μια εξαιρετική παράσταση με ρεαλισμό, αίσθηση μέτρου και σπαρακτική ειλικρίνεια, για μια σχέση τόσο καθοριστική που μπορεί να μετατρέψει τον οικείο χώρο σε σφαγείο και την ερωτική συμμαχία σε πολεμική αναμέτρηση. Μιλάμε για τις «50 λέξεις», μια παράσταση που συζητήθηκε πολύ, αγαπήθηκε από τον κόσμο κι απόκτησε φανατικούς οπαδούς. Αλλά μιλάμε επίσης και για τον τρόπο που μπορεί μια σκηνοθεσία να λειτουργήσει τόσο άμεσα στο κοινό ώστε να μετατρέψει το σκηνικό συμβάν, σε προσωπική του υπόθεση.

Δεν έχω ακόμα καταλάβει τι τελικά συνέβη σ’ αυτούς τους δύο ανθρώπους. Έζησαν μια τρομακτική νύχτα αποκαλύψεων κι ωστόσο δεν ξέρω αν τελικά άλλαξε κάτι ανάμεσά τους...

Το έργο το αφήνει σε σένα να αποφασίσεις αν θα μείνουν ίδιοι μετά απ’ αυτή την νύχτα. Υπάρχει πιθανότητα να μπουν σε ένα τέλμα πάλι. Και μάλιστα θα είναι ακόμα χειρότερο αφού θα έχουν ειπωθεί κιόλας, όλα όσα έκρυβαν ως εκείνη τη βραδιά. Θα συμβιβαστούν έχοντας ακούσει ο ένας την αλήθεια του άλλου.

Ναι. Θα συνεχίζουν να ζουν μαζί κι έχοντας και το τραύμα. Στο έργο αυτό δεν είδα κάθαρση.

Στην σύγχρονη δραματουργία ξέρεις δεν είναι απαραίτητη, η κάθαρση. Το έργο αυτό το επιλέξαμε κατ’ αρχάς επειδή αποτελεί ένα δυνατό όχημα για να κάνουμε μια καλή παράσταση. Το πιστεύω αυτό το έργο. Είναι μεστό με ξεκάθαρους χαρακτήρες που δεν χάνονται στην πορεία, καθαρή ροή, δύναμη, σασπένς για το πώς θα εξελιχτούν τα πράγματα καθώς η νύχτα προχωράει... Μπορεί να λειτουργήσει σαν καθρέφτης στον θεατή αφού βλέπει κάτι που του είναι οικείο να συμβαίνει στη σκηνή. Και το στοιχείο αυτό του αδιέξοδου, της μη κάθαρσης, το θεωρώ δυνατό κι ενδιαφέρον σχόλιο. Δημιουργεί ένα κρίσιμο ερωτηματικό για το ποιοι είμαστε, που βρισκόμαστε...

Το κοινό όντως αντιδρούσε πολύ έντονα, ταυτίστηκε με τους ήρωες...

Αυτός ήταν ο στόχος. Προσπαθήσαμε πολύ με τα παιδιά, τους δύο ηθοποιούς, να φέρουμε το έργο όσο πιο κοντά γινόταν στην ελληνική πραγματικότητα. Να μπορεί να μιλήσει στο οποιοδήποτε κοινό πέρα από την αμερικάνική του ταυτότητα και καταγωγή. Το αντιμετωπίσαμε σαν ένα έργο σχέσεων που πραγματεύεται το γάμο, την συνύπαρξη και την οικογένεια αλλά εμμέσως και μέσα από μια πολιτική διάσταση αφού όλα αυτά συμβαίνουν και υπό το πρίσμα μιας πολύ συγκεκριμένης εποχής και κοινωνικής κατάστασης, με όλες αυτές τις πιέσεις που μας βασανίζουν σήμερα.

Τι είναι αυτές οι πιέσεις;

Είναι μέσα σε κρίση όλη αυτή η ιστορία. Κι εμείς σε κρίση βρισκόμαστε.

Κρίση που δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και κρίση αξιών και συναισθημάτων.

Σαφώς. Βέβαια δεν θα τους δικαιολογήσω αυτούς τους δύο χαρακτήρες λέγοντας πως είναι τα θύματα μιας εποχής κρίσης. Ότι και να κάνεις, σε οποιαδήποτε εποχή, είναι επιλογή σου. Όμως είναι ένα έργο που εκφράζει το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Έχουμε ένα μικρό σύστημα που λέγεται οικογένεια κι ένα μεγάλο σύστημα που λέγεται κοινωνία. Το ένα καθρεφτίζει το άλλο. Την είδαμε την παράσταση και μέσα από αυτό το πρίσμα.

Είναι τόσο βίαιο συναισθηματικά το ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν καταφέρνουν ούτε για μια στιγμή να σπάσουν το καβούκι τους...

Ωστόσο αυτό το έργο είναι νομίζω ταυτόχρονα και μια υπόθεση βαθιάς αγάπης. Γιατί ουσιαστικά οι δύο ήρωες πασχίζουν να βρουν μια λύση και ποτέ στην πραγματικότητα δεν αποφασίζουν να σπάσουν τον δεσμό που τους ενώνει. Γυρίζουν πίσω ακόμα κι όταν μοιάζουν έτοιμοι να φύγουν. Βέβαια τους αναγκάζει και η ύπαρξη του παιδιού να μείνουν εν τέλει μαζί.

Είναι όμως η ανάγκη κι η εξάρτηση που τους κρατάει μαζί, όχι η αγάπη...

Εγώ πιστεύω ότι υπάρχει αγάπη βαθιά μεταξύ τους. Αλλά το αφήσαμε και λίγο «εν λευκώ» να το αποφασίσει ο θεατής. Κυριαρχεί ίσως η οπτική πως έχουν κτίσει ένα οικοδόμημα το οποίο κωλώνουν να γκρεμίσουν για να πάνε κάπου αλλού. Αλλά υπάρχει κάτι πολύ δυνατό ανάμεσά τους.

Οι ρυθμοί της παράστασης ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακοί χωρίς να είναι εξωτερικοί.

Το θέμα σε μια σκηνοθεσία για μένα δεν είναι πια ο εξωτερικός ρυθμός αλλά ο εσωτερικός. Που εξαρτιέται  άμεσα από το πώς πραγματοποιούνται οι σκηνικές δράσεις. Αν οι σημασίες επιτυγχάνονται πάνω στη σκηνή, αν τα συμβάντα δεν υποτιμώνται... Πρέπει να βρεθούν τα κλειδιά των ηθοποιών για να παίρνει η κάθε στιγμή, το κάθε γεγονός την αξία του. Και τα κλειδιά δεν έχουν να κάνουν τόσο με σκηνικές επιλογές , έχουν να κάνουν με τον τρόπο που ο ηθοποιός θα αντιληφθεί τη σημασία του γεγονότος και θα το βιώσει. Εκεί μπλέκεται βέβαια και η σκηνική επιλογή γιατί ο ηθοποιός με κάποιου τύπου τέτοια επιλογή ξεκλειδώνει και δίνει σε ότι συμβαίνει, την σημασία που έχει. Όταν κατανοήσει την σημασία, η σκηνική επιλογή μπορεί να αλλάξει. Ακόμα κι αν έχουν ξεκινήσει οι παραστάσεις. Στις παραστάσεις που ανεβάζω δεν είμαι και τόσο αυστηρός όσον αφορά τις σκηνικές επιλογές. Τις έχουμε βρει κι οι ηθοποιοί νοιώθουν ασφαλείς με αυτές αλλά πάντα τους λέω «χαλάστε το αν θέλετε».

Χαλώντας το, πάνε ένα βήμα παρά πέρα;

Μπορεί να γίνει αυτό και να ανακαλύψουν μάλιστα και οι ίδιοι καινούργια πράγματα για το έργο, μπορεί όμως πάντα να γίνει και κάποιο λάθος. Υπάρχει ένα ρίσκο κι αυτή την δημιουργική ρευστότητα.

Συντονίζονται μεταξύ τους στην περίπτωση μιας τέτοιας αλλαγής;

Εκεί είναι το θέμα. Να συντονίζονται μεταξύ τους. Οι συγκεκριμένοι δύο, συντονίζονται γιατί έχουν εξαιρετική χημεία.

Μίλησέ μου για τον τρόπο που απελευθερώνει ο αυτοσχεδιασμός τη δράση.

Ο αυτοσχεδιασμός βασίζεται πάνω σε συνθήκες. Βάζεις μία συνθήκη και δουλεύουν οι ηθοποιοί πάνω σ’ αυτήν. Όμως η συνθήκη είναι αυτή που πυροδοτεί τη δράση. Από κει και πέρα δουλεύεις ελεύθερα. Αν δουλέψεις έτσι και τολμήσεις πράγματα, μπορείς να έχεις καταπληκτικά αποτελέσματα στη σκηνή αλλά θέλει έλεγχο γιατί κινδυνεύεις να χαθεί η παράσταση. Οπότε μετά πρέπει να την ξαναμαζέψεις.

Οι ισορροπίες πως επιτυγχάνονται; Εσύ σαν σκηνοθέτης πως ελέγχεις αυτήν την ρευστότητα;

Το θέατρο για μένα είναι η τέχνη του ηθοποιού, στο έχω ξαναπεί. Εγώ σαν σκηνοθέτης νοιώθω πως πρέπει να δώσω καθαρό το στίγμα της παράστασης. Όμως το έργο είναι πάντα στα χέρια των ηθοποιών. Αυτοί το πλάθουν κάθε μέρα, από την μία παράσταση στην άλλη.

Όσον αφορά ένα άλλο κομμάτι του αυτοσχεδιασμού τώρα... Πως η προσωπική συγκίνηση του ηθοποιού γίνεται η συγκίνηση του θεατρικού ήρωα;

Εγώ να σου πω την αλήθεια, θέτω καθαρά τα γεγονότα και το έργο. Ποιες είναι οι αξίες και οι σημασίες του. Κι αυτοί ως επαγγελματίες που πρέπει να το εκτελέσουν , βρίσκουν τους δικούς τους κωδικούς. Νομίζω ότι αν ο ηθοποιός κατανοήσει τι είναι το έργο και τι απαιτείται απ’ αυτόν για να λειτουργήσει ο ρόλος, θα κάτσει μόνος του και θα βρει τον τρόπο. Βέβαια λειτουργείς με ανθρώπινα πλάσματα που δεν μπορούν να τα κάνουν κι όλα. Όταν συναντήσεις δυσκολία θα βρεις έναν άλλο τρόπο για να βγάλει ο ηθοποιός αυτό που θέλεις. Αυτό τώρα είναι και θέμα ενστίκτου. Εκεί νομίζω μπαίνει ο σκηνοθέτης. Πρέπει να βρει τον τρόπο με τον οποίο θα δοθεί η αξία στη στιγμή.

Οπότε συχνά θα αναγκάζεσαι να ανατρέψεις τα δεδομένα σου.

Βεβαίως. Ο στόχος είναι να μην προδοθεί το συνολικό αποτέλεσμα. Οπότε οι επί μέρους σκηνές μπορεί ακόμα και να κοπούν αν δεν βγαίνουν σε κάποια περίσταση. Ή να αλλάξουν.

Έχεις νοιώσει ποτέ πως τα πράγματα στην διάρκεια των προβών είναι κρίσιμα;

Πολλές φορές. Τα πράγματα συνήθως γίνονται κρίσιμα, λίγο πριν ανέβει η παράσταση. Έχω παρατηρήσει στις παραστάσεις μου, ότι τον τελευταίο καιρό, λίγο πριν ανέβουν, τα πράγματα είναι τόσο κρίσιμα ώστε αυτές οι πρόβες δεν ανταποκρίνονται ποτέ στο τελικό αποτέλεσμα. Η αλήθεια είναι ότι ενώ δεν πρέπει να βασίζεσαι στην μαγική στιγμή που παίζεις μπροστά σε κόσμο για πρώτη φορά, τότε ξαφνικά βλέπεις να βγαίνει η δουλειά που έχει γίνει. Αυτό μπορεί να έχει να κάνει και με την αδρεναλίνη ή να αφορά τη σχέση με τους θεατές. Πάντως όσο και να είναι κρίσιμη η περίοδος λίγο πριν την πρεμιέρα, έχω πια την εμπειρία να γνωρίζω πως δεν μπορώ ακριβώς να κάνω κάτι εκτός απ’ το να κρατάω ψηλά το ηθικό των ηθοποιών. Από κει κι έπειτα υπάρχουν πολλές άλλες ξεχωριστές, κρίσιμες στιγμές που έχουν να κάνουν με το κάθε έργο και με τον κάθε διαφορετικό ηθοποιό. Και όπως σου είπα, ελευθερώνεις το μυαλό σου κάθε φορά για να βρεις το συγκεκριμένο κλειδί. Ότι δεν βγαίνει με τον ένα τρόπο, θα πρέπει να το δούμε από μια άλλη οπτική γωνία.

Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις από το πρόβλημα να προκύψει μια πολύ ενδιαφέρουσα λύση;

Μπορεί και μάλιστα μπορεί και να γίνουν πράγματα που ούτε ο συγγραφέας δεν θα μπορούσε να τα φανταστεί. Πάντως όταν ένα πρόβλημα δεν το έχεις δει να λύνεται με κανέναν τρόπο, ποτέ, δεν θα λυθεί ούτε στην παράσταση.

Όταν ξεκινάς για μια καινούργια παράσταση τι είναι αυτό που σε ωθεί να επιλέξεις το συγκεκριμένο έργο; Τι θέλεις να πεις στο κοινό;

Όταν λοιπόν ήρθα αντιμέτωπος με αυτό το ερώτημα, η απάντησή μου στον εαυτό μου ήταν ότι αυτή τη στιγμή, δεν ξέρω τι θέλω να πω.... Μπορώ και με την υποστήριξη του Δημήτρη του Κομνηνού να βρω τι ακριβώς θέλω να πω, να γράψω εγώ το έργο, έχοντας μάλιστα από πίσω και μια σοβαρή παραγωγή. Όμως αισθάνομαι ότι αφού έχω την δυνατότητα να κάνω παραστάσεις, αυτό είναι το πιο σημαντικό. Σίγουρα πάντως ότι και να είναι αυτό που θα μου γεννηθεί ή που θα επιλέξω θα είναι συγγενικό με τα θέματα που έχω πραγματευτεί ως τώρα. Με ενδιαφέρει μια πολιτική ματιά στα πράγματα μέσα από μία ιδιαίτερη φόρμα που μπορεί να είναι και λίγο θρίλερ. Και η μετατόπιση από το προσωπικό στο κοινωνικοπολιτικό και το αντίθετο. Θα ήθελα να προσδιορίσω ένα νέο «ερώτημα» μέσα από τις σημερινές μου αντιλήψεις για τον κόσμο και τις ανθρώπινες σχέσεις.

Νομίζω πως ενώ είσαι ένας άνθρωπος ιδιαίτερα συγκροτημένος, σε έλκει το άπιαστο.

Ναι. Και ξέρεις αυτό, έχει ταλαιπωρία. Μια ευτυχία είναι πάντως πως όταν έχεις επιλέξει ένα έργο, όσο καιρό δουλεύεις μ’ αυτό, του είσαι εντελώς αφοσιωμένος, ακόμα κι αν, όταν το επέλεξες είχες τις αμφιβολίες σου.

Και μετά τις «50 λέξεις» τι ακολουθεί;

Ετοιμάζω τώρα μια παράσταση πάνω σ’ ένα πολύ αξιόλογο κατά τη γνώμη μου, έργο του Γιώργου Τσίρου, για το Εθνικό Θέατρο.