Περικλής

του Γουίλιαμ Σαίξπηρ

Το άγνωστο αυτό έργο του Σαίξπηρ, το οποίο συνυπέγραψε με τον νεαρό Τζορτζ Ουίλκινς, φίλο του, συγγραφέα και συνεργάτη, ανέβηκε φέτος για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο Εθνικό θέατρο σε μια ρηξικέλευθη σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά, η οποία μου έφερε έντονα στο νου τις δυνατές, πρωτοποριακές του δουλειές στο «Αμόρε». Η παράσταση παίχτηκε επίσης με μεγάλη επιτυχία στο Globe Theatre τον προηγούμενο Απρίλιο,  εκπροσωπώντας την Ελλάδα στο φεστιβάλ σαιξπηρικών παραστάσεων που αποτελούσαν μέρος, των πολιτιστικών εκδηλώσεων των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου. Εγώ την είδα στο μικρό θέατρο της «Πέτρας» στην Πετρούπολη, σ’ ένα περιβάλλον ταυτόχρονα αντίξοο και ιδανικό. Αντίξοο εξ αιτίας των δύσκολων συνθηκών για τους ηθοποιούς, ιδανικό για την ατμόσφαιρά του η οποία μάγεψε τους ενθουσιώδεις θεατές, αποδεικνύοντας πως ο δημιουργός της «Σφαίρας» και στα μείζονα αλλά και στα ελάσσονα έργα του, υπήρξε ένας συγγραφέας με έντονη απεύθυνση στο κοινό του. Όμως η ανάδειξη αυτής της σαιξπήρειας δυναμικής, οφείλεται στην θαυμάσια σκηνοθετημένη παράσταση η οποία από την αρχή ως το τέλος διατηρεί μια υψηλή ποιότητα χιούμορ, εξαιρετικούς ρυθμούς, διαρκείς αντιστίξεις, ευφυή ευρήματα και μια άμεση και δυναμική επικοινωνία με το κοινό, ξεκινώντας μάλιστα πριν την έναρξη όπου οι ηθοποιοί υποδέχονται τον κόσμο κι ανοίγουν συζήτηση μαζί του.

Για να επιστρέψουμε ξανά στην δραματουργία, στο συγκεκριμένο έργο έχουμε να κάνουμε με μια έντεχνη σύνθεση τριών μεσαιωνικών μύθων με αρχαιότατες καταβολές, ιδιαίτερα δημοφιλών οι οποίοι απαντώνται φυσικά και στη χώρα μας. Ο ένας αφορά τον διεστραμμένο πατέρα ο οποίος τρέφει ερωτικά αισθήματα προς την κόρη του, μέσα από μια άπληστη επιθυμία-ύβρη να αντικαταστήσει σε όλα τα επίπεδα τον επίδοξο γαμπρό-διάδοχο, παρατείνοντας έτσι την παρουσία του στο κρεβάτι της πριγκίπισσας αλλά και στο θρόνο. Σύμφωνα με την πιο διαδομένη μορφή του παραμυθιού, η κόρη αντιστέκεται κι έτσι αρχίζει γι’ αυτήν μια σειρά περιπετειών που θα την οδηγήσουν κοντά στον θάνατο αλλά και στην αγκαλιά ενός πρίγκιπα. Η δεύτερη ιστορία αφορά την περιπέτεια ενός άρχοντα, ο οποίος νομίζει πως έχασε την αγαπημένη του βασίλισσα σ’ ένα ναυάγιο κι αναλαμβάνει ο ίδιος την ανατροφή της νεογέννητης κόρης του. Θλίψη και πένθος επικρατούν στο παλάτι ως την στιγμή που μέσα από μια αντιστροφή της μοίρας, αποκαλύπτεται πως η πεθαμένη είναι ζωντανή και κρύβεται μέσα σ’ ένα μοναστήρι.  Στις περισσότερες εκδοχές την συναντάει η κόρη, η οποία φτάνει ως εκεί, κυνηγημένη από την δεύτερη σύζυγο του βασιλιά, την μητριά της. Στην τρίτη ιστορία της οποίας οι κώδικες μας είναι ιδιαίτερα οικείοι, μια κακιά βασίλισσα ζηλεύει την προγονή της, κόρη του βασιλιά από τον προηγούμενο γάμο του, γιατί είναι πολύ πιο γοητευτική και καλή απ’ την δική της κόρη και βάζει έναν κυνηγό να την σκοτώσει. Εκείνος την λυπάται, την παραδίδει σε κάποιους πειρατές ώστε να την απομακρύνει για πάντα από τη χώρα και την εμφανίζει ως νεκρή. Όμως η κοπέλα θα μαγέψει τους απαγωγείς της και θα καταφέρει να επιβιώσει μέσα από τις πιο αντίξοες συνθήκες ως τη στιγμή που θα συναντήσει ξανά τον πατέρα-βασιλιά και θα του αποκαλύψει το έγκλημα της συζύγου του.

Πρόκειται για τρεις αρχετυπικούς, μυητικούς μύθους οι οποίοι υπάρχουν σε πλήθη παραλλαγών ανά τον κόσμο κι οποίοι αποτελούν μέρος της πολύτιμης κληρονομιάς της ανθρωπότητας και θησαυρούς της συλλογικής μας μνήμης. Η ουσία τους η οποία πατάει γερά στην ψυχαναλυτική, την υπαρξιακή αλλά και την πολιτική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης και περιγράφει την αέναη σύγκρουση του καλού με το κακό, του παλαιού με το νέο, του σκοτεινού με το φωτεινό σε τρία επίπεδα. Αυτό της προσωπικής ιστορίας η οποία αποτελεί ταυτόχρονα και μυητική διαδικασία. Αυτό της τραγικής σύγκρουσης η οποία ακολουθεί τον κανόνα μιας ύβρης που οδηγεί άσφαλτα στην τρέλα για να ανατρέψει τους αρχαίους νόμους και να επιφέρει το έγκλημα το οποίο θα γίνει μαζί Νέμεση και Λύτρωση. Και επίσης ένα επίπεδο πολιτικό που διαρκώς υποβόσκει και που έχει να κάνει με την σκοτεινή όψη της εξουσίας και την προσβολή σε πολλά επίπεδα από τους ισχυρούς της γης, της αθωότητας, της ηθικής και των κοινωνικών ταμπού.

Ο Σαίξπηρ περιέπλεξε έντεχνα τις τρεις ιστορίες προσφέροντάς μας ένα παραμύθι καθαρά μυητικού χαρακτήρα με άξονα την περιπέτεια ενός ταξιδιού επιμόρφωσης κι αργότερα απόδρασης του ήρωα-πρίγκιπα Περικλή και κυρίαρχη της παρουσία της τύχης μέσα από τις ίντριγκες των ισχυρών, τις ευεργεσίες των ταπεινών, τις παγίδες του υποκόσμου  αλλά και το κυρίαρχο, ευμετάβολο θαλάσσιο στοιχείο. Οι διάφορες μορφές εξουσίας, η πάλη του ηθικού με το ανήθικο, η απώλεια και το κέρδος, οι υποκοσμιακές δράσεις, οι συνομωσίες των παλατιανών, η καταλυτική παρουσία ενός μάγου ιατρού-ιερέα, χαρακτήρα ιδιαίτερα αγαπητού στον συγγραφέα, η αντιπαράθεση της αθωότητας με την διαφθορά κι οι διαρκείς υπαρξιακές αναμετρήσεις των ηρώων με το περιβάλλον τους, τη φύση, την τύχη και τον εαυτό τους αποτελούν τους βασικούς κώδικες ενώ η ποιητική γλώσσα ενισχύει την μαγευτική διάσταση του παραμυθιού και το στοιχείο του χιούμορ αλαφραίνει έντεχνα τις δραματικές εντάσεις.

Η παράσταση του Χουβαρδά εξελίσσεται σε απόλυτη αρμονία με τους κώδικες του παραμυθιού αλλά και την λαϊκή υφή της Σαιξπηρικής δραματουργίας. Διότι το έργο του Άγγλου δραματουργού, αν και σήμερα εμφανίζεται ως προϊόν βαριάς κουλτούρας, απευθύνεται αποκλειστικά στις μάζες, γι’ αυτό άλλωστε είναι τόσο επικριτικό και όσον αφορά την εξουσία αλλά και σε σχέση με τον υποταγμένο περίγυρό της κι από αυτήν του, την διάσταση έλκει ως ένα βαθμό την άφθαρτη διαχρονικότητά του. Οι ηθοποιοί περνάνε με άνεση από έναν ρόλο στον άλλο, σ’ έναν σκηνικό χώρο γυμνό, χωρίς σκηνικό, χρησιμοποιώντας τις πολλαπλές ιδιότητες των λειτουργικών ενδυμάτων τους και υπό την διακριτική μπαγκέτα του «ποιητή» ο οποίος συμμετέχει και στα χορικά μέρη, κι ο οποίος ξετυλίγει το νήμα της ιστορίας, μέσα από μία συμπαγή, γοητευτική αφήγηση, ερμηνευμένη από τον αυθεντικότατο κι ατμοσφαιρικότατο Δημήτρη Πιατά.

Σε μια εξαιρετικά δύσκολη ερμηνευτική εκδοχή του, το έργο υπηρετείται στην εντέλεια από το σύνολο των εξαιρετικά ταλαντούχων ηθοποιών οι οποίοι είναι άριστα ενταγμένοι στην σκηνοθετική γραμμή και πλουτίζουν τους πολλαπλούς ρόλους τους με ένα πλήθος γοητευτικών λεπτομερειών, κατακτώντας έτσι και το υποφόσκον χιούμορ και την μαγική, παραμυθένια ατμόσφαιρα και τις κρυμμένες δυναμικές της δραματουργίας που εμφανίζεται ως μια αθώα παραμυθία αλλά συνδιαλέγεται με τις ισχυρότερες κι ανατρεπτικότερες δυναμικές της ανθρώπινης συλλογικής και προσωπικής ιστορίας. Η μουσική και τα τραγούδια ενισχύουν έντονα το πνεύμα της σκηνοθεσίας και την τελετουργική διάσταση του έργου καθώς και την ανατολίτικη υφή του περιβάλλοντος χωρόχρονου που κινείται ανάμεσα στην  Ταρσό, την Πεντάπολη, την Μυτιλήνη κι άλλα λιμάνια και πολιτείες της Μεσογείου, σε μια περίοδο κυριαρχίας των βασιλιάδων-φεουδαρχών, έντονης παρουσίας των πειρατών κι αντιπαράθεσης της καθαρής επιστήμης που βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα με μια παραδοσιακή, πολυθεϊστική πίστη. Το κοινό, ανάμεσά του και παιδιά, δεν κουράστηκε καθόλου με την μακριά διάρκεια της παράστασης και παρακολουθούσε τα «επί σκηνής» τεκταινόμενα με κομμένη την ανάσα, συμμετέχοντας με διαρκή ξεσπάσματα γέλιου και χειροκροτήματα.

Μετάφραση: Διονύσης Καψάλης

Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς

Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη

Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος

Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου

Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσσα Τριανταφύλλη

Δραματολόγος παράστασης: Βιβή Σπαθούλα

Παίζουν:

Ψαράς, Ιππότης, Φιλήμων, Λυσίμαχος, Χορός: Κώστας Βασαρδάνης

Ηλικανός, Μαστροπός, Χορός: Γιάννης Βογιατζής

Ψαράς, Ιππότης, Λεονίνος, Χορός: Γιώργος Γλάστρας

Κόρη του Αντίοχου, Ιππότης, Μαρίνα, Χορός: Στεφανία Γουλιώτη

Αντίοχος, Ιππότης, Χαιρήμων, Χορός: Γιώργος Κοτανίδης

Περικλής, Χορός: Χρήστος Λούλης

Σιμωνίδης, Σύρτης, Χορός: Μανώλης Μαυροματάκης

Ιππότης, Χορός: Βασίλης Παπαγεωργίου

Ποιητής, Χορός: Δημήτρης Πιατάς

Θαΐσα. Χορός: Μαρία Σκουλά

Διονύσα, Μαντάμ, Άρτεμη, Χορός: Λυδία Φωτοπούλου

Θαλιάρτης, Κλέων, Ψαράς, Χορός: Μηνάς Χατζησάββας