Φρεναπάτη

Έμμετρη διασκευή του Δημήτρη Μαυρίκιου στο έργο του Pierre Corneille «L’ illusion»

Από το δελτίο τύπου της παράστασης:

Ανησυχώντας για τη μακροχρόνια εξαφάνιση του γιου της, που η ίδια είχε προκαλέσει με την αυστηρότητά της, μια συντηρητική μητέρα καταφεύγει σ’ έναν διάσημο μάγο. Εκείνος ζωντανεύει μπροστά στα μάτια της, αλλά και μπροστά στα μάτια του θεατή, όλη την πορεία του νεαρού, ο οποίος, μετά από μια τυχοδιωκτική ζωή και πολλές περιπέτειες που τον φέρνουν κοντά στο θάνατο, αφιερώνεται τελικά στην τέχνη του θεάτρου.

Ένας διαχρονικός θεατρικός άθλος από ένα μάγο της γαλλικής δραματουργίας

Ας δούμε τώρα πως στην πραγματικότητα διαχειρίζεται την υπόθεση ο ίδιος ο συγγραφέας, επιχειρώντας μια μικρή προσέγγιση στο πρωτότυπο. Γραμμένο το 1635, το έργο αυτό του Corneille είναι ένας συμβολικός μύθος που παραμένει διαχρονικός τουλάχιστον όσον αφορά την πλοκή του εξ αιτίας των αρχετυπικών κωδίκων του οι οποίοι εμφορούν την ανθρώπινη περιπέτεια ανά τους αιώνες. Η σύγκρουση ανάμεσα σ’ ένα πατέρα κι ένα γιο αποτελεί ανά τους αιώνες το κομβικό σημείο της σχέσης τους. Ο «Βασιλέας-πατέρας» θέλει να διατηρήσει την εξουσία του πάνω στον απόγονό του, κατευθύνοντας τις δράσεις του και ελέγχοντας τις δυναμικές του ώστε να εμποδίσει την εξέλιξή του και άρα την διεκδίκηση σε συμβολικό πλαίσιο του «θρόνου» ενώ ο ενήλικος «γιος-πρίγκιπας» οφείλει να επιχειρήσει να διασπάσει σε τρία επίπεδα αυτήν την εξουσία ώστε να πετύχει την ενηλικίωσή του και την ενθρόνισή του στο στίβο της ζωής. Ο ήρωας του έργου, εξαφανίζεται από το προστατευμένο οικογενειακό του περιβάλλον και υποβάλλεται με τη θέλησή του σε μια επικίνδυνη μυητική διαδικασία, αντιμετωπίζοντας τον άγνωστο και άρα εχθρικό, κοινωνικό του περίγυρο. Κι αυτό είναι το πρώτο στάδιο της ενηλικίωσής του. Το αμέσως επόμενο στάδιο αφορά την επιλογή του σε σχέση με τον επαγγελματικό του προορισμό. Ο γιος ξεπερνώντας την πατρική σύμβαση κινείται όπως θα διαπιστώσουμε στο τέλος του έργου προς την ανατρεπτική επιλογή ενός καλλιτεχνικού επαγγέλματος το οποίο από τη φύση του είναι διαχρονικά μη αποδεκτό εξ αιτίας της επαναστατικής του φύσης: Το θέατρο. Περνώντας στην τρίτη φάση της ενηλικίωσής του, ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με την δοκιμασία του έρωτα. Η αναμέτρηση δεν είναι με τα αισθήματά του ή την ανταπόκριση από την γυναίκα αλλά με τον ίδιο της τον γεννήτορα. Κι εδώ ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία ακόμα διαπλοκή της ενηλικίωσης στην αρχετυπική σχέση ανάμεσα στην κόρη και τον πατέρα της. Η σύγκρουση αφορά την επιλογή ερωτικού συντρόφου κι η άρνηση του πατέρα να τον αποδεχτεί είναι ταυτόχρονα μια πράξη διεκδίκησης του γόνου του, που πρέπει να παραχωρήσει στον διάδοχο οποίος έχει πάρει τη θέση του, ως αρσενικού προτύπου στη ζωή της θυγατέρας του. Κόρη και γιος μάχονται ενάντια στο πατρικό πρότυπο με όποια μέσα διαθέτουν, όχι από μίσος ή αντιπάθεια αλλά γιατί αυτός ο πόλεμος είναι η μόνη εγγύηση της ομαλής και έγκαιρης ενηλικίωσής τους.

Σύγκρουση αρχετύπων

Οι αρχετυπικοί αυτοί κώδικες βέβαια καμία σχέση δεν έχουν με τον εξ ίσου αρχετυπικό κώδικα λειτουργίας του οιδιπόδειου και αποκοπής απ’ τον ομφάλιο λώρο. Γιατί ενώ η σύγκρουση με τον πατέρα είναι πνευματικής φύσης -γι’ αυτό άλλωστε και την ενορχηστρώνει σκηνικά ένας μάγος, σύμβολο πνευματικής δύναμης κι όχι μια μάγισσα που εκπροσωπεί τις σκοτεινές δυναμικές του υποσυνειδήτου-, η σύρραξη με το μητρικό πρότυπο είναι καθαρά σωματικής και ψυχικής φύσης. Το σώμα του απογόνου αποχωρίζεται τη μήτρα και ταυτόχρονα μπαίνει στη ζωή μέσα από μία εμπειρία τραυματική η οποία είναι και ευεργετική ταυτόχρονα γιατί αποτελεί τον ισχυρό, απαραίτητο για την επιβίωσή του, δεσμό με την ζωοδότρα μητέρα. Όταν το αρσενικό ενηλικιώνεται και μπορεί πλέον να τροφοδοτήσει μόνο του την ύπαρξή του σε κάθε επίπεδο, ο μητρικός δεσμός οφείλει να σπάσει και το δέος για τη μήτρα να μετατεθεί από την γεννήτορα στην ερωτική σύντροφο μέσω της γαμήλιας ένωσης. Το αρσενικό γίνεται ενεργό και ξαναμπαίνει στη μήτρα ως ζωοδότης πλέον κι όχι ως έμβρυο. Εντελώς διαφορετική αλλά εξ ίσου σημαντική είναι η ανάλογη εμπειρία της γυναίκας-κόρης-συζύγου, η οποία όντας λόγω της φύσης της απαλλαγμένη από το δέος για την μήτρα, οφείλει μέσα από την δική της μυητική διαδικασία να ανακαλύψει τα μυστικά της φύσης της και να πάρει τη θέση της γεννήτορος της, στην αλυσίδα της ζωής, να εξελιχτεί δηλαδή από κόρη σε μητέρα.

Οι αρχετυπικοί κώδικες ενηλικίωσης με τους οποίους συναλλάσσεται το έργο του Corneille είναι αυστηρά προσανατολισμένοι προς την κατεύθυνση της πνευματικής εξέλιξης κι άρα όλη η διαπλοκή του έργου είναι ενταγμένη στο κομμάτι της ενηλικίωσης που αφορά την σύγκρουση με το πατρικό πρότυπο και του αρσενικού και του θηλυκού ήρωα.

Το θέατρο μέσα στο θέατρο: Μια σοφή συναρμογή

Εκεί ακριβώς βρίσκει τη θέση της κι η ψευδαίσθηση του θεάτρου, μια καθαρά πνευματική λειτουργία που αφορά την συνειδητότητα. Όπως ένα αγόρι ή ένα κορίτσι γίνεται άντρας ή γυναίκα αποκτώντας επίγνωση εαυτού και περιβάλλοντος έτσι κι ο θεατής μέσα από μια εμπειρία παράστασης η οποία «μιμείται» την πιο κρίσιμη εκδοχή της πραγματικότητας του, αποκτά την επίγνωση μιας κατάστασης και μπορεί πλέον να την διαχειριστεί ενήλικα, απορρίπτοντας έτσι τις ψευδαισθησιακές του πλάνες μέσα από την θεατρική «ψευδαίσθηση». Η οποία λειτουργεί αφυπνίζοντας την βαθύτερη γνώση του έναντι της κοινωνικής προκατάληψης και της ψυχωτικής προσήλωσης σε λάθος πρότυπα.

Η λύτρωση μέσα από την απόκτηση επίγνωσης

Ο σοφός συγγραφέας αξιοποιεί δύο δυναμικές, εκείνην της πνευματικής εγρήγορσης που αφορά την ενηλικίωση και εκείνην της αντίστοιχής της που οδηγεί προς την ωρίμανση ένα ήδη ενήλικο άτομο. Ο πατέρας του ήρωα περνάει από το ενήλικο στάδιο σ’ αυτό της ωρίμανσης παρακολουθώντας μια παράσταση η οποία δεν αφορά μόνο τις περιπέτειες του γιου του αλλά την ίδια την περιπέτεια της ζωής.  Μεταθέτει το εγώ του, εκτός εαυτού και αντιλαμβάνεται το δικαίωμα ύπαρξης του διαδόχου του μέσα από το πρίσμα της διαρκούς αλληλοδιαδοχής των δυναμικών της ύπαρξης, όταν  η ίδια η θεατρική πράξη που κινητοποιεί ο τρομερός μάγος, γίνεται μια «συμβολική ανανεωτική δράση» και ταυτόχρονα ένας ύμνος στη ζωή που δικαιώνει τη σύρραξη αλλά και την συμφιλίωση εναρμονίζοντάς τες με τις δύο όψεις του αρχέγονου, υπαρξιακού τελετουργικού, την γέννηση και το θάνατο. Ταυτόχρονα ο πατέρας αντιλαμβάνεται και αποδέχεται την σπουδαιότητα της επιλογής του γιου του να υπηρετήσει το θέατρο γιατί μέσα από τον τρόπο που επέδρασε στον ίδιο, του απέδειξε την μέγιστη δυναμική του και την ουσιώδη, πρακτική προσφορά του. Ο γιος μέσα από την τελική αυτή αποδοχή του πατέρα, ολοκληρώνει την ενηλικίωσή του και το θέατρο μέσα από την ίδια ακριβώς αποδοχή, δικαιώνει την ύπαρξή του.

Η φρεναπάτη της διασκευής: Η μετατροπή του αρχέτυπου σε εφήμερο

Η σοφή αυτή κατασκευή του Γάλλου συγγραφέα δεν έχει ρωγμές και είναι τόσο τέλεια κατασκευασμένη ώστε μια δομική επέμβαση να την οδηγεί σε κατάρρευση.  Ο διασκευαστής μπορεί να δημιουργήσει ένα πιο ισχυρό οικοδόμημα, σμιλεύοντας το αρχικό κείμενο σε μια πιο σύγχρονη και λιτή του απόδοση που θα αναδείξει ακόμα πιο καθαρά τους μηχανισμούς του. Αν όμως επιχειρήσει να διαφοροποιήσει την αρχετυπική του συναρμογή έχει αφαιρέσει από το έργο την ίδια του την ουσία και μαζί της και την διαχρονική φύση του μετατρέποντάς τον συμπαγή και δυναμικό μύθο σ’ ένα αδέξιο εφεύρημα με μυθολογικό επίχρισμα. Κι αυτό ακριβώς κάνει ο Μαυρίκιος, με την μετατροπή των δύο πατεράδων σε μητέρες. Εκφυλίζει την αρχετυπική σύγκρουση ανάμεσα σε πατέρα και γιο, σε μια  εφήμερη αναπαραγωγή του χάσματος των γενεών όπως αυτό διαμορφώνεται στο κοινωνικό προτσές του 17^ου αιώνα, αφού φυσικά το ίδιο το έργο δεν του επιτρέπει να την εξελίξει σε ένα καθαρό, εξ ίσου αρχετυπικό, οιδιπόδειο. Η εσωτερική δόμηση και μαζί και η λειτουργία της θεατρικής ψευδαίσθησης καταρρέουν έτσι χάνοντας την θεμελιακή τους υποστήριξη κι οι δύο κεντρικοί χαρακτήρες διαστρεβλώνονται από διαχρονικά μυητικά σύμβολα ενηλικίωσης σε γιους ή θυγατέρες που εντός των πλαισίων της συντηρητικής εποχής τους διαχειρίζονται όπως-όπως την μητρική καταπίεση. Αν αυτή η επέμβαση έγινε στο όνομα του εκσυγχρονισμού του έργου έχει αποτύχει παταγωδώς γιατί ο μύθος είναι από τη φύση του διαχρονικός και κάθε επέμβαση στους μηχανισμούς του τον καθιστά απλά άκυρο. Αν τώρα η επέμβαση είχε σαν κίνητρό της την ψυχαναλυτική εκτόνωση του διασκευαστή, σεβαστό φυσικά αλλά ολότελα ανεπίστρεπτο για παράσταση που φιλοξενείται σε σκηνή Εθνικού Θεάτρου με το ανάλογο κύρος και την ανάλογη απήχηση στο κοινό.

Μια άτυχη αλλά εμπνευσμένη σκηνική πράξη

Όσον αφορά την σκηνοθεσία, είναι ευφάνταστη και εικαστικά άψογη μεταφέροντας όλη τη μαγεία του μύθου στον θεατή ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει στο έπακρο τις νέες τεχνικές δυνατότητες της κεντρικής σκηνής και τους αόρατους για το κοινό, μηχανισμούς της. Οι ηθοποιοί ενσαρκώνουν τους ρόλους τους με ταλέντο και ευσυνειδησία αλλά υστερούν σε ευκρίνεια και παραμένουν οι ικανοί φορείς ενός ψεύδους αφού δεν μπορούν να διαχειριστούν τις αντιφάσεις της διασκευής. Επίσης, δεν έχουν εμπεδώσει σκηνικά την διαφοροποίηση ανάμεσα στην πραγματική ζωή και στην θεατρική πράξη ώστε να την αποδώσουν επαρκώς μέσα από εύγλωττους ερμηνευτικούς κώδικες.

Μετάφραση - Διασκευή – Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μαυρίκιος

Σκηνικά: Δημήτρης Πολυχρονιάδης

Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου

Μουσική: Στάθης Σκουρόπουλος

Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος

Κινησιολογία – Χορογραφίες: Αποστολία Παπαδαμάκη

Ξιφομαχία - Σκηνική πάλη: Θάνος Δερμάτης

Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου

Βοηθός σκηνοθέτης: Μανώλης Δούνιας

Βοηθός ενδυματολόγου: Τίνα Τζόκα

Βοηθός φωτιστή: Σοφία Αλεξιάδου

Βοηθός κινησιολόγου: Jana Vierheilig

Κινηματογραφική εικόνα

Σκηνοθεσία: Χρήστος Δήμας

Βοηθός σκηνοθέτη: Στέλλα Χαριτοπούλου

Διευθυντής φωτογραφίας: Αλέκος Γιάνναρος

Βοηθός διευθυντή φωτογραφίας: Ιβάν Βουτίδης

Ηλεκτρολόγος: Γιώργος Σατολιάς

Μοντάζ: Γιάννης Μάρης

Παίζουν:

Γεροντία: Βαγγελιώ Ανδρεαδάκη

Δεσμοφύλακας: Σπύρος Ανδρεόπουλος

Λίζα: Ευγενία Αποστόλου

Μάγος: Γιάννης Βογιατζής

Ματαμόρος: Γιώργος Γάλλος

Βαλές: Μανώλης Δούνιας

Ροζίνα / Νεαρή μητέρα: Λουίζα Ζούζια

Ισαβέλλα: Έμιλυ Κολιανδρή

Πριδαμάντα: Εύα Κοταμανίδου

Άδραστος: Γιάννης Κότσιφας

Κλίνδωρ: Χρήστος Λούλης

Φρουροί / Μαθητευόμενοι μάγοι: Σπύρος Ανδρεόπουλος, Περικλής Ασημακόπουλος, Λουίζα Ζούζια, Θανάσης Ιωάννου, Γιώργος Ντόκος, Στέφανος Παπατρέχας, Μιχάλης Σαράντης, Παύλος Σταυρόπουλος, Άγγελος Τριανταφύλλου

Παιδί: Αλέξανδρος Βουτυράς, Γιάννης Μπαριάμης

Εθνικό Θέατρο

Κεντρική Σκηνή

Αγ. Κωνσταντίνου 22-24

Παραστάσεις: Τετάρτη ως Παρασκευή στις 21.00, Σάββατο στις 18.00 και 21.00, Κυριακή στις 19.00.

Τελευταία παράσταση: 30/01/2011

Τηλέφωνο: 210 5288170, 210 5288171