Δασκαλογιάννης

του Φώτη Κωνσταντινίδη

Στο Ανοιχτό Θέατρο του Αττικού Άλσους δόθηκε την Δευτέρα 19 Ιουλίου η πρεμιέρα της παράστασης του θεάτρου των Vivi, σε σκηνοθεσία Τηλέμαχου Μουδατσάκι η οποία πρόκειται να ταξιδέψει στην Κρήτη και να παρουσιαστεί στις 24 Ιουλίου στην Ανώπολη των Σφακιών της Κρήτης, γενέτειρας του Δασκαλογιάννη, στις 25 Ιουλίου στα Χανιά, στις 28 Ιουλίου στην Ιεράπετρα, στις 29 Ιουλίου στη Σητεία και στις 5 Αυγούστου στο Ρέθυμνο.

Έχοντας ήδη παρουσιάσει τους Πέρσες του Αισχύλου, ο σκηνοθέτης και καθηγητής με τις εξαιρετικές θεωρητικές γνώσεις αποφασίζει να ασχοληθεί με έναν ήρωα και μάλιστα όχι ιδιαίτερα γνωστό, σε εποχές που όλοι χρειαζόμαστε ήρωες αλλά κανείς σχεδόν δεν είναι διατεθειμένος να υποστεί τις συνέπειες του ηρωισμού του.

Ο ήρωας

Ο Δασκαλογιάννης, πρωτεργάτης της πρώτης επανάστασης στην Κρήτη, το 1770 γνωστής ως Ορλωφικής, άντρας με εξαιρετική μόρφωση, μυημένος στις αρχές του Διαφωτισμού και διαθέτοντας επίσης μεγάλη περιουσία, γιος εφοπλιστή με ισχυρές φιλίες στην Ευρώπη και τη Ρωσία, έχοντας ηγηθεί ενός μικρού στρατιωτικού σχήματος 1300 ανδρών, ήρθε αντιμέτωπος με 27.000 Τούρκους για να ηττηθεί από αυτούς τον Απρίλιο του 1770. Δυστυχώς συλλαμβάνεται ζωντανός και εκτελείται με φρικτό τρόπo. Η αλήθεια βέβαια είναι πως ο σαρανταοχτάχρονος οπλαρχηγός Ιωάννης Βλάχος από την Ανώπολη Σφακίων που πήρε το όνομα Δασκαλογιάννης εξ αιτίας των πολλών του γνώσεων, δεν είχε βασιστεί στο μικρό του στρατό για να επιτύχει την απελευθέρωση αλλά στην έξωθεν βοήθεια. Είχε από το 1760, αναγνωρισθεί ως γενικός αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων των Σφακίων, σε μια περίοδο που οι Ρώσοι είχαν ήδη προσχεδιάσει εξέγερση των Ελλήνων με απώτερο στόχο να δημιουργήσουν αντιπερισπασμό στα τουρκικά νώτα σε περίπτωση πολέμου τους με τους Τούρκους και τον πλησίασαν ώστε να εξασφαλίσουν την συμμετοχή του. Μάλιστα ο ίδιος ο Ορλώφ συνδέθηκε μαζί του προσωπικά και την κρίσιμη στιγμή τον έπεισε να κηρύξει την επανάσταση, η οποία περιορίστηκε στην περιοχή Σφακίων. Ο έξυπνος και πολυμήχανος πολεμιστής, οργάνωσε τον αγώνα σε τέτοιο βαθμό ώστε να ιδρύσει ακόμα και νομισματοκοπείο το οποίο εγκατέστησε σε σπηλιά 30 μ. πλάτους και 4 μ. ύψους κοντά στη Χώρα των Σφακίων, που σήμερα φέρει το όνομά του. Όμως την κρίσιμη στιγμή η ρώσικη βοήθεια δεν φάνηκε αφού είχε επιτευχθεί ήδη ο επιθυμητός αντιπερισπασμός κι οι Ρώσοι δεν είχαν πια λόγο να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους. Έτσι άφησαν τον μικρό στρατό να ηττηθεί και τον ήρωα να εκτελεστεί χωρίς την παραμικρή ενοχή. Μ’ άλλα λόγια τον Δασκαλογιάννη και τους άντρες του, τους σκότωσαν οι Τούρκοι αλλά τους καταδίκασαν σε θάνατο οι φίλοι και σύμμαχοι Ρώσοι οι οποίοι ήταν στην ουσία αυτοί που τους πρόδωσαν. Στην διάρκεια της ένοπλης σύγκρουσης οι Τούρκοι απέδειξαν γι’ ακόμα μια φορά το «σπάνιο πολεμικό τους ήθος» σφάζοντας αδιακρίτως πολεμιστές και άμαχο πληθυσμό ενώ συνέλαβαν μεταξύ άλλων και την μία από τις τρεις κόρες του Δασκαλογιάννη, την Μαρία, την οποία αργότερα άφησαν ελεύθερη. Τότε η τουρκική ηγεσία ζήτησε από τον αρχηγό του κινήματος να παραδοθεί και να κάνει δήλωση υποταγής με αντάλλαγμα, γενική αμνηστία. Αυτός, θέλοντας να σταματήσει την αιματοχυσία η οποία ήταν και άχρηστη πια αφού δεν υπήρχε πιθανότητα επιτυχούς έκβασης του αγώνα, δέχτηκε και υπέγραψε το σχετικό έγγραφο τον Οκτώβριο του 1770. Με μία ομάδα του στρατού του κατέβηκε στον Χάνδακα, όπως λεγόταν τότε το Ηράκλειο, για να παραδοθεί. Οι Τούρκοι όπως ήταν επόμενο δεν τήρησαν την συμφωνία τους, τους συνέλαβαν και εκτέλεσαν πολλούς από τους κρατούμενους. Υπέβαλλαν τον ηγέτη σε φρικτά βασανιστήρια και εν τέλει τον έγδαραν με ξυράφια στην πλατεία Ατ Μειντάν, στις 17 Ιουνίου του 1771, μπροστά στον αλαλάζοντα από ενθουσιασμό, τουρκικό όχλο. Σύμφωνα με μία παράδοση η οποία δεν έχει επιβεβαιωθεί ιστορικά ο αδελφός του παρανόησε μπροστά στο θέαμα αυτό ενώ μία από τις κόρες του, μη αντέχοντας την φρίκη, έπεσε σε ένα πηγάδι και πνίγηκε. Σε όλο αυτό το διάστημα ο φίλος Ορλώφ δεν έκανε καμμία προσπάθεια να τον σώσει ούτε ασχολήθηκε καν με την υπόθεσή του. Ο προδομένος ήρωας απέκτησε τον ανδριάντα του 160 χρόνια μετά, στο Ηράκλειο. Η δικαίωσή του όμως ίσως να μην επήλθε ποτέ αν σκεφτεί κανείς πως μετά από τόσα χρόνια η μοίρα της χώρας μας είναι και πάλι στα χέρια ξένων οι οποίοι θα αποδειχτούν πέρα από κάθε αμφιβολία τόσο αδιάφοροι για την ευημερία της όσο και τότε και φυσικά θα την χρησιμοποιήσουν για ακόμα μια φορά ώστε να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους στόχους και συμφέροντα με όποιο τίμημα. Η μόνη ίσως διαφορά μέσα στους αιώνες είναι πως τότε κάποιοι ηγέτες ήταν ήρωες ενώ τώρα είναι απλά, καθάρματα.

Η παράσταση

 Ο συγγραφέας συνέθεσε ένα κείμενο περισσότερο αφηγηματικό παρά δράσης κι η ιστορία εξελίσσεται κυρίως μέσα από διηγήσεις και μονολόγους χωρίς να τονίζονται ιδιαίτερα οι αντιφάσεις, οι πολιτικές σκοπιμότητες κι οι διαχρονικές συγγένειες ανάμεσα στην ιστορία του ήρωα και τα πολιτικοκοινωνικά ανάλογά της ανά τους αιώνες.

Η κλασσική σκηνοθεσία δεν διέθετε ιδιαίτερα ευρήματα και παρέμεινε λιτή, ακολουθώντας την γραμμή της δραματουργίας, κρατώντας τους χαρακτήρες στο προσκήνιο και διεκπεραιώνοντας  τις δράσεις στατικά μέσα από τις εξιστορήσεις. Ο Νίκος Βερλέκης στο ρόλο του Δασκαλογιάννη κι η Νόνη Ιωαννίδου στο ρόλο της γυναίκας του, απέδωσαν με ευκρίνεια και συνέπεια τους δύσκολους χαρακτήρες ενώ οι ερμηνείες των υπολοίπων ηθοποιών, χωρίς ιδιαίτερες εξάρσεις, με άλλοτε περισσότερη ή λιγότερη αυθεντικότητα στην απόδοση των συναισθημάτων ήταν ελλιπείς όσον αφορά το βάθος, τις αντιφάσεις και την εσωτερική ποιότητα των χαρακτήρων που έτσι κι αλλιώς δεν αναδείχτηκαν από το ίδιο το κείμενο. Αξιόλογος ο μονόλογος του νεαρού Αντώνη Σιώπκα, που ερμηνεύει τον αδελφό του ήρωα, με μέτρο και συγκινησιακή διαύγεια. Εντυπωσιακά τα κοστούμια που δημιούργησε ο ίδιος ο σκηνοθέτης.

Κείμενο: Φώτης Κωνσταντινίδης

Σκηνοθεσία: Τηλέμαχος Μουδατσάκις

Σκηνογραφία: Κώστας Χρηστίδης

Ενδυματολογία: Τηλέμαχος Μουδατσάκις

Μουσική επιμέλεια: Κυριακή Τριχάκη.

Παίζουν: Νίκος Βερλέκης

Νόνη Ιωαννίδου

Τάσος Πολυχρονόπουλος

Δημήτρης Βογιατζής

Αντώνης Σιώπκας

Αργύρης Σαζακλής

Στάθης Γκάτσης

Λίνα Κουστένη

Αλέξανδρος Ζαχαρέας.