Ιβάνωφ

του Άντον Τσέχωφ

Το έργο (από το δελτίο τύπου)

Παντρεμένος με την Άννα, που εγκατέλειψε την οικογένειά της και την πίστη της για χάρη του και που τώρα πεθαίνει από φυματίωση, ο Ιβάνωφ προσπαθεί να δραπετεύσει από την ασφυκτική ατμόσφαιρα του περιβάλλοντός του.

Ο Ιβάνωφ, ένα  έργο   εν εξελίξει, γράφτηκε στην   πρώτη   του   μορφή  το   1887   μέσα   σε   δέκα   μέρες,   κατά   παραγγελία   του   ιμπρεσάριου  Κορς,  προκειμένου  να  παρουσιαστεί  στο  θέατρό  του  στη  Μόσχα.  Το  1899,  πριν  να  εκδοθεί  και   εν   όψει   του   νέου   ανεβάσματος   στην   Αγία   Πετρούπολη,   ο   συγγραφέας   επέφερε   αλλαγές,   κυρίως   στην   τελευταία  πράξη.  Την  ίδια  χρονιά  το  έργο  ανέβηκε  ξανά  στο  θέατρο  του  Κορς,  με επιτυχία  αυτήν  τη  φορά,   και   παράλληλα   ο   Τσέχωφ   επεξεργάστηκε   μια   τρίτη   εκδοχή   για   μια   καινούρια   έκδοση.  Συνολικά   τον   απασχόλησε  περιστασιακά  πάνω  από  10  χρόνια,  ως  το  1901.

Ο «Ιβάνωφ», ένα από τα πρώτα θεατρικά έργα του Τσέχωφ, προκλητικό μέσα από τις εκρηκτικές αντιδράσεις, τις ψυχικές μεταπτώσεις και την βαθιά ρήξη του κεντρικού ήρωα με το περιβάλλον του, είναι ένα έργο με σαφές ψυχαναλυτικό υπόβαθρο και εξ ίσου σαφή πολιτική θέση που ανιχνεύει την ψυχοπαθολογική εκτροπή του απογοητευμένου, καταθλιπτικού ήρωα αλλά και την βαθιά παρακμή της εποχής του κι ενός κόσμου ο οποίος ετοιμάζεται να δώσει τη θέση του σε μια νέα τάξη πραγμάτων, καθώς ο 19^ος αιώνας ολοκληρώνει τον κύκλο του και οι σπόροι των μεγάλων αλλαγών του 20^ου, έχουν ήδη φυτευτεί. Ο Ιβάνωφ, με πνεύμα ατίθασο εξοπλισμένο με βαθιά καλλιέργεια και με υψηλά οράματα, περνάει από τον ενθουσιασμό της πρώτης του νιότης σε μια ενήλικη συνειδητοποίηση, που του προκαλεί βαθιά κατάθλιψη. Προσωπικότητα ιδιόμορφη και άκαμπτη, με μια εγγενή αδυναμία να παραδοθεί σε παρηγορητικά ψεύδη και με εκδηλωμένη μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας που τον θέτει διαρκώς σε σύγκρουση με τον εαυτό του και το περιβάλλον, ο πρώην ιδεαλιστής και παθιασμένος έφηβος, βρίσκεται τώρα παγιδευμένος σε μια συνθήκη ολοκληρωτικής διάψευσης η οποία δεν ευνοεί με κανένα τρόπο την ομαλή εξέλιξη του. Το κτήμα δεν αποδίδει τόσα ώστε να μπορεί να συντηρηθεί, τα χρέη τον έχουν πνίξει, η γυναίκα του για την οποία έχει χάσει κάθε ερωτικό πόθο, αργοπεθαίνει από φυματίωση, ο γιατρός της προσπαθεί να του δημιουργήσει ενοχές κι όλοι οι υπόλοιποι στο στενό κοινωνικό περιβάλλον του, δεν χάνουν καμία ευκαιρία να κατακρίνουν την αδυναμία του να χειριστεί τον εαυτό του, την περιουσία του και τη ζωή του. Η γυναίκα του αγκιστρώνεται από πάνω του όχι επειδή είναι ερωτευμένη μαζί του αλλά επειδή μέσα από την αδυναμία της να εξελιχτεί, τον μετατρέπει στο μοναδικό νόημα της ζωής της. Αυτός που κάποτε κατοίκησε μέσα της για να πληρώσει το εσωτερικό κενό της, τώρα αποσπάται βίαια δημιουργώντας της μια πληγή που αιμορραγεί και που τίποτα πια δεν μπορεί να την θεραπεύσει. Ο γιατρός της, ο Λβωφ, ένας άνθρωπος του ελέγχου και της ηθικής τάξης, δεν μπορεί να συγχωρήσει τον εαυτό του που έχει ερωτευτεί την Άννα Πέτροβα κι έτσι αντί να έρθει αντιμέτωπος μ’ αυτή την κοινωνική του παρεκτροπή και να την αποδεχτεί, στρέφει την οργή που θα έπρεπε να νοιώθει για τον εαυτό του, στον Ιβάνωφ προσπαθώντας να του δημιουργήσει ενοχές για την ανηλεή στάση του απέναντι στην Άννα. Όμως ο Ιβάνωφ που κατηγορείται για εγωκεντρισμό και έλλειψη ανθρωπιάς, στην πραγματικότητα απλά αδυνατεί να ελέγξει τον εαυτό του και να δείξει συμπόνια παρ’ όλο που το προσπαθεί, αφού κάθε τι που δεν πηγάζει από μέσα του, του είναι αδύνατο να το υποκριθεί κι ο έρωτας του για την γυναίκα του έχει πεθάνει. Ο κόμης Σαμπέλσκι βρίσκεται σε μια κατάσταση σύγχυσης και το μόνο που επιθυμεί πια είναι να δραπετεύσει από το σπίτι που τον παγιδεύει με το νοσηρό του κλίμα, είναι ο ίδιος μια προσωποποίηση της παρακμής της φεουδαρχικής κοινωνίας που εκπνέει για να δώσει τη θέση της σε μια νέα τάξη πραγμάτων την οποία εκπροσωπεί η αδίστακτη και φιλάργυρη Ζινάιντα, η οποία δανείζει μεν στον Ιβάνωφ ένα ποσό για να ξεφύγει από την ολοκληρωτική καταστροφή αλλά απαιτεί την επιστροφή του χρέους και των τόκων σαν κυνικός τραπεζίτης που εκμεταλλεύεται την «κρίση» για να αποκτήσει εξουσία και να υπεξαιρέσει περιουσίες. Ο Μπόρκιν ο επιστάτης έχει μεγαλεπήβολες ιδέες για πλουτισμό αλλά η επιπολαιότητα του, το αβαθές πνεύμα του κι η παρορμητική φύση του, δεν του επιτρέπουν να τις θέσει σε εφαρμογή έστω κι αν ο ίδιος τις επιχειρεί με αθέμιτα μέσα. Η χήρα Μπαμπάκινα ετοιμάζεται να ξεπουληθεί για ένα τίτλο ο οποίος της είναι παντελώς άχρηστος κι ο Λιεπέντεβ Πάβελ ο άντρας της Ζινάιντα, ένας άνθρωπος αγαθός και με υψηλή συναισθηματική ευφυΐα, υποτάσσεται στην ισχυρή φύση της γυναίκας του αδυνατώντας να είναι ο εαυτός του κι επιχειρώντας με πλάγια μέσα να σώσει θνησιγενείς καταστάσεις. Η κόρη τους Σάσα, ένα νεαρό, ανώριμο κορίτσι σε ιδεαλιστικό παραλήρημα, νομίζει πως έχει ερωτευτεί με πάθος τον Ιβάνωφ ενώ στην πραγματικότητα είναι ερωτευμένη με τον «ερωτευμένο» εαυτό της ο οποίος την κάνει να νοιώθει σαν ηρωίδα ρομαντικού μυθιστορήματος. Η κτητικότητά της, μετατρέπει, την δεύτερη ευκαιρία του Ιβάνωφ να αγκιστρωθεί από τη ζωή, να συναισθανθεί και να πατάξει την ανυπόφορη πλήξη του, σε μια νέα παγίδα μέσα στην οποία, θα αρνηθεί να πέσει, έστω και τελευταία στιγμή. Όμως η Σάσα, παιδί μιας σκληρής, αδίστακτης γυναίκας κι ενός υποχωρητικού, μαλθακού άντρα, δεν έχει αναπτύξει ένα ισχυρό εσωτερικό κόσμο και χωρίς τον έρωτα της για τον Ιβάνωφ δεν μπορεί να αντέξει την μηδαμινότητα της. Η ανάγκη της να τον αλλάξει, να τον θεραπεύσει, να τον ευεργετήσει, να είναι εκείνη που θα του δώσει την δεύτερη ευκαιρία του, πηγάζει από μια βαθύτερη προσδοκία της να τον αιχμαλωτίσει ώστε κρατώντας τον σαν όμηρο να προδώσει ένα νόημα στην άδεια ζωή της. Η δραπέτευσή του, την οδηγεί στην κατάρρευση, αφού αυτό το μοναδικό νόημα χάνεται και δεν υπάρχει τίποτε άλλο να το αντικαταστήσει. Δεν είναι παρά μια παραλλαγή της αιμορραγούσας συζύγου του, μια ψευδής δεύτερη ευκαιρία που ο Ιβάνωφ αναγκάζεται αν και την έχει ανάγκη ώστε να επιβιώσει, εν τέλει, να την αρνηθεί. Αφού το κάθε ψεύδος, του είναι απεχθές. Μέσα από μονολόγους που εκφράζουν με διαύγεια τον ψυχικό του κόσμο ο Ιβάνωφ, αποκαλύπτει την παρακμή του. Το περιβάλλον του τον πνίγει, τα χρέη τον οδηγούν σε αδιέξοδο, οι συναισθηματικές πιέσεις τον φέρνουν αντιμέτωπο με τις ενοχές του, κάθε προσπάθεια του να υπάρξει ακέραιος, ναυαγεί κι ο συμβιβασμός του φαίνεται μια λύση τόσο αποκρουστική που θα προτιμήσει εν τέλει να δραπετεύσει από τους άλλους κι από τον εαυτό του με μια αναπότρεπτη αυτοκτονία. Ο παλιός κόσμος πεθαίνει μαζί του κι ο νέος δεν έχει ακόμα γεννηθεί όπως ακριβώς συμβαίνει και στις μέρες μας.

«Τι γνώμη έχουν για τον Ιβανωφ», όλοι εκείνοι που αποτελούν το αντίπαλο δέος του; Αυτοί που θα γίνουν μάρτυρες της αυτοκτονίας του αλλά και συνεργοί της πτώσης του; Όλοι τους έχουν έναν διαφορετικό τρόπο να αντιλαμβάνονται την δαιδαλώδη αλλά ορθή σκέψη του, όλοι τους παρεξηγούν την ουσία του και αρνούνται να τον κατανοήσουν σε βάθος μετατρέποντας την μοναξιά του σε εφιάλτη. Και είναι πολύ ενοχλητικός ο Ιβάνωφ για όλους, επειδή λειτουργεί σαν κάτοπτρο και τους αναγκάζει μέσα από την ακραία, εγωιστική αλλά και αυθεντική στάση του, να έρθουν αντιμέτωποι με τον εαυτό τους, ο οποίος διόλου δεν τους ικανοποιεί, την εσωτερική εικόνα τους την οποία θα θέλανε να κρύψουν για πάντα πίσω από το προσωπείο που δημιούργησαν για να την αντέξουν. Η αυτοκτονία του Ιβάνωφ, αφήνει τα πάντα μετέωρα, ο καθρέφτης σπάει και τα είδωλα εξαφανίζονται. Η αυθεντικότητα χάνεται μαζί του και το μόνο που απομένει στον απόηχο του πυροβολισμού, είναι ένα μούδιασμα και φυσικά, τα προσωπεία.

Πρώιμο, σκληρό έργο ενός συγγραφέα που κατέχει βαθιά την ανθρώπινη φύση και ασχολείται εμμονικά μαζί της, ο Ιβάνωφ μας συστήνει με έναν τρόπο με τις εκδοχές των ηρώων που θα συναντήσουμε στα επόμενα έργα του αλλά και με την κοινωνική και πολιτική συνθήκη που τους δημιούργησε. Όπως πάντα σκύβει με αγάπη στους ήρωες του αλλά και με αφοπλιστική ειλικρίνεια και χειρουργική ακρίβεια που αποκαλύπτει εξ ίσου το δικό τους σκοτάδι όσο και τον θεατών, εκατό, εκατό πενήντα χρόνια μετά, κάτι που καθιστά το έργο του ανατριχιαστικά διαχρονικό.

Η Μπρούσκου έστησε μια παράσταση στο πνεύμα του Τσέχωφ, αντιμετωπίζοντας τους ήρωες του με την ίδια βαθιά ευγένεια και την ίδια σκληρή ωμότητα, με ειρωνεία αλλά και τραγικότητα. Αντιλήφθηκε το χιούμορ και το σαρκασμό του συγγραφέα, την βαθιά του μελαγχολία, την απλόχερη κατανόηση του και οδήγησε τους ηθοποιούς της σε ερμηνείες που να αποδίδουν τις λεπτότερες αποχρώσεις των χαρακτήρων. Έστησε ένα δυναμικό, γκροτέσκο σκηνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ο κεντρικός ήρωας έρχεται διαρκώς αντιμέτωπος με τον εαυτό του και τους άλλους. Κίνησε τους ηθοποιούς της σε καταιγιστικούς ρυθμούς, με διαρκείς μεταπτώσεις από την παθητικότητα στην πυρετώδη δράση, οδηγώντας τους σε κλιμακωτές κορυφώσεις και αποκαλυπτικές εκρήξεις. Οργάνωσε τις κινήσεις τους σαν χορογραφίες και όρισε τις δράσεις μέσα από οργανωμένες στην εντέλεια πορείες υπνοβατών που κινούνται σαν αυτόματα, σχεδόν μηχανικά εξ αιτίας της τυφλότητας τους ή αλλοπρόσαλλα, απρόβλεπτα και χωρίς στόχο, όταν παρασύρονται από τις συναισθηματικές τους εκρήξεις. Απόλυτα συντονισμένος στην σκηνοθετική της γραμμή, ο θίασος απέδωσε με πιστότητα την εικόνα του Τσεχωφικού σύμπαντος που καταρρέει κι οι ήρωες αναδείχτηκαν όπως μέσα από έναν μεγεθυντικό φακό, με εξαιρετική ευκρίνεια και λεπτομερή ακρίβεια. Το μινιμαλιστικό σκηνικό με μια απροσδιόριστη αίσθηση εποχής, οι έντονοι κι οξείς φωτισμοί, η αδρή κινησιολογία που λειτουργεί σαν προέκταση του κουστουμιού και της στάσης του σώματος, οι μουσικοί νυγμοί κι οι σοφές επεμβάσεις σε οικεία ακούσματα, λειτούργησαν σαν εργαλεία της σκηνοθεσίας, σε ένα συμπαγές, αδιάρρηκτο σύνολο, ωρολογιακής ακρίβειας και εκλεπτυσμένης συγκινησιακής έκφρασης.

Ο Κωνσταντίνου ενσαρκώνει έναν Ιβάνωφ που σπαρταράει, ένα πλάσμα παλλόμενο κι απελπισμένο, παραδίδεται στην οργή του ενώ ταυτόχρονα αποζητά απελπισμένα να πιαστεί από κάπου, κινείται απρόβλεπτα και με το βλέμμα του να αποσύρεται διαρκώς, σε μια παραζάλη που χαρακτηρίζει τον τσεχωφικό ήρωα και αναδεικνύει υποκριτικά την ψυχική του διαταραχή. Η Μπουζούρη ερμηνεύει την Άννα Πέτροβνα με μια ανεπιτήδευτη αυθεντικότητα, δίνει στην ηρωίδα της αποχρώσεις που αναδεικνύουν όλη την γκάμα των αισθημάτων της, την αγκίστρωσή της στις ψευδαισθήσεις και την άρνηση της να δεχτεί την πραγματικότητα. Ο Εσκενάζυ σε μια ερμηνεία έκπληξη, ζωντανεύει επί σκηνής τον κόμη Σαμπέλσκι με ακρίβεια και αποδίδει εξαιρετικά τον χαρακτήρα του ξεπεσμένου ευγενούς γαιοκτήμονα που πλήττει, σαρκάζει, αστειεύεται και προσπαθεί με κάθε τρόπο να διασκεδάσει την πλήξη του, αδιαφορώντας για το χάος γύρω του. Εξαιρετική η Βάλια Παπαχρήστου στο ρόλο της Μπαμπάκινα, δημιουργεί μια ηρωίδα σε ψυχική λήθη, με μια αυτοματική, εξαιρετικά επιδέξια κίνηση που θυμίζει μαριονέττα και βλέμμα που απορροφάται διαρκώς από το κάθε εξωτερικό ερέθισμα. Στο ρόλο του Μπόρκιν, του επιστάτη ο Κρις Ραντάνοφ είναι ένας εκρηκτικός μηχανισμός επί σκηνής, αποδίδοντας τον ρόλο του με μια αφοπλιστική πιστότητα. Ο Αλγκάερ στο ρόλο του γιατρού, δημιουργεί έναν στεγνό, αυστηρό και κλειστό χαρακτήρα, με εναλλαγές ανάμεσα στην συγκρατημένη τρυφερότητα προς την Άννα και στην οργισμένη αντιπαράθεση με τον Ιβάνωφ. Ο Τζανάτος πλάθει έναν τρυφερό και ευαίσθητο Λιέπεντεφ ενώ η Μπρούσκου ερμηνεύει την Ζινάιντα με μεγάλη επιτυχία αποδίδοντας τη σκληρή τσεχωφική ηρωίδα με μια αξιοζήλευτη θεατρικότητα. Ο Αλέξανδρος Μαράκης κι ο Αντώνης Τσίλερ έδωσαν υπόσταση στους μικρούς αλλά σημαντικούς ρόλους τους, αποδίδοντας τους με χιούμορ και μια έντονα γκροτέσκα διάθεση.

Μην χάσετε αυτή την παράσταση.

Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας

Σκηνοθεσία: Άντζελα Μπρούσκου

Σκηνικά - Κοστούμια: Άντζελα Μπρούσκου

Μουσική: Nalyssa Green

Φωτισμοί: Στέβη Κουτσοθανάση

Βοηθοί σκηνοθέτη: Τίνα Τζάθα, Γιώργος Ανδριώτης

Φωτογραφίες: Άντζελα Μπρούσκου, Ελπίδα Μουμουλίδου

Συμπαραγωγή: Θέατρο Δωματίου και Constantly Productions

Παίζουν: Ανδρέας Κωνσταντίνου, Παρθενόπη Μπουζούρη, Αλμπέρτο Εσκενάζυ, Κωνσταντίνα Αγγελοπούλου, Τσιμάρας Τζανάτος, Κρις Ραντάνοφ, Ιλία Αλγκάερ, Βάλια Παπαχρήστου, Άντζελα Μπρούσκου, Αλέξανδρος Μαράκης, Αντώνης Τσίλερ.

Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής

Κυκλάδων 11

Αθήνα

Τηλέφωνο: 210 8217877

Παραστάσεις: Πέμπτη έως Σάββατο στις 21.00. Κυριακή στις 19:30

Εισιτήρια: 15 ευρώ (κανονικό), 10 ευρώ (ανέργων, φοιτητικό και ΑΜΕΑ)

Διάρκεια: 150΄

* Το Θέατρο Δωματίου επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού για την παράσταση