Όροι συμβολαίου

του Mike Bartlett

Το έργο

Το επίκαιρο αυτό έργο του 30χρονου συγγραφέα και σκηνοθέτη Mike Bartlett, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το Μάιο του 2008 στο Royal Court Theatre στο Λονδίνο. Με ακραίες πολιτικές προεκτάσεις και υπονομευτικές ανατροπές, το εξαιρετικό μονόπρακτο αναπαριστά τις διαδοχικές συναντήσεις της μάνατζερ μιας ισχυρής πολυεθνικής εταιρείας, με την χαρισματική αλλά και κάπως ατίθαση υπάλληλό της. Ένας από τους όρους του συμβολαίου, που αποτελεί και το επίμαχο σημείο της διαφωνίας τους, είναι αυτός, σύμφωνα με τον οποίο, οι υπάλληλοι είναι υποχρεωμένοι να αναφέρουν στη διοίκηση οποιαδήποτε ρομαντική ή σεξουαλική σχέση συνάπτουν με κάποιο άλλο στέλεχος της ίδιας εταιρείας.

Τα πράγματα περιπλέκονται όταν η νεαρή υπάλληλος αποκτά μια ρομαντική σχέση με συνάδελφό της, με τον οποίο μάλιστα συνεργάζεται στενά και αρμονικά. Και η κατάσταση γίνεται κρίσιμη όταν αυτή η ρομαντική σχέση εξελίσσεται σε σεξουαλική, αποδίδοντας μάλιστα ως πολύτιμο καρπό και ένα παιδί. Ο συγγραφέας μεταχειρίζεται τη διαπλοκή αυτή για να τραβήξει σε ακραίες και γκροτέσκ καταστάσεις τη σχέση ανάμεσα στη γυναίκα και την εταιρεία, η οποία εκπροσωπείται από την αντίπαλό της μάνατζερ, ένα πλάσμα απρόσωπο και ψυχρό αλλά που δεν παύει να είναι μια σωματική παρουσία, αναγκασμένη να αντιδρά με τέλεια αντανακλαστικά στην κάθε έκρηξη, συγκινησιακή παραφορά ή επαναστατική αντίδραση της υπαλλήλου. Βαθμιαία, καθώς οι συναντήσεις πληθαίνουν, το κωμικό γίνεται δραματικό και η τυπική επικοινωνία εκφυλίζεται σε μια διαπροσωπική σύγκρουση. Το σημείο ανατροπής εκπορεύεται από την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης να έρθει σε συνδιαλλαγή με τον απρόσωπο καπιταλιστικό κώδικα, ο οποίος απαιτεί ένα διχασμό των προσώπων που τον υπηρετούν, μια ρήξη της προσωπικότητάς τους, η οποία πρέπει να είναι πληθωρική και ενεργή όσον αφορά τα συμφέροντα της εταιρείας αλλά υποτονική και ανενεργή όσον αφορά τις ανάγκες που γεννά η ανθρώπινη φύση. Η εταιρεία ποντάρει σε άτομα σχιζοφρενικά, με ψυχική αναπηρία, άτομα τα οποία προς όφελός της αλλά και με στόχο την εξασφάλιση της ευμάρειάς τους και την αποφυγή της ανεργίας και της εξαθλίωσης, θα θυσιάσουν στο βωμό του κέρδους την ίδια τους τη βαθύτερη και ουσιαστικότερη ανάγκη, την πραγματική ευημερία και την υγιή ανταπόκριση στα ένστικτα και τις παρορμήσεις τους.

Και στο σημείο αυτό, ο ευφυής συγγραφέας αφήνει να διαφανεί η αδυναμία του καπιταλιστικού συστήματος να μακροημερεύσει. Διότι οποιοδήποτε σύστημα διακυβέρνησης ή διευθέτησης του εργασιακού προτσές επιχειρεί να διαστρεβλώσει την ανθρώπινη φύση για να ισχυροποιήσει τους αρμούς του, κινδυνεύει να έρθει αντιμέτωπο με τις αρνητικότερες, τις διεστραμμένες ανθρώπινες έξεις, οι οποίες μοιραία θα αντικαταστήσουν τις ευμενέστερες και τις δημιουργικότερες. Ο πολίτης μιας κοινωνίας υποταγμένης σε κανόνες τόσο ασφυκτικούς, εύκολα θα αποκτήσει την ψυχοσύνθεση της ψυχρής, ανέμπνευστης, τυποποιημένης, στερημένης από συναισθήματα, απόμακρης κι αδιάφορης μάνατζερ, η οποία αντιπαρατίθεται με σύστημα αλλά χωρίς δημιουργική φαντασία στις παρεκτροπές της υπαλλήλου. Όμως, μια κοινωνία που αποτελείται από τέτοιου είδους ανθρώπους και υποτάσσεται σε ανάλογης αναλγησίας όρους, δεν μπορεί να επιδείξει την παραμικρή δημιουργικότητα, δεν μπορεί να εξελίξει τις δυναμικές της, δεν μπορεί να έχει όραμα άλλο εκτός από το κέρδος, δεν μπορεί να ανοίξει δρόμους για την ανακάλυψη νέων στόχων ούτε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για υγιή ανάπτυξη. Εκείνο το οποίο καίρια θίγει ο συγγραφέας δεν είναι η αναλγησία του συστήματος αλλά η ηλιθιότητά του και η έλλειψη της στοιχειώδους λογικής στον τρόπο με τον οποίο διαρθρώνει το σύστημα λειτουργίας του. Θυμίζοντάς μας τον καλό στρατιώτη Σβέικ και άλλες ανάλογες λαμπερές σελίδες της λογοτεχνίας, οι οποίες αποδείχτηκαν προφητικές, καθώς τα κάθε λογής συστήματα αδυνατούσαν να αποκρύψουν τις αδυναμίες τους μέσα από την απροκάλυπτη ύβρη τους. Στις μέρες μας, που ο καπιταλισμός έρχεται αντιμέτωπος με την οικονομική κρίση και η υπόσχεση της φρούδας ευημερίας χάνει την ισχύ της, το έργο αυτό αποκτά μια επιπλέον διάσταση. Ο κόσμος του καταναλωτισμού και της αλόγιστης αισχροκέρδειας καταρρέει, οι πολίτες αποκτούν ξανά πολιτική συνείδηση και επιχειρούν να εκφράσουν την αντίθεσή τους προς το σύστημα που τους υποδουλώνει. Μια μεγάλη αλλαγή είναι αναμενόμενη κι ένα νέο σύστημα, πιο σοφό και πιο καλά τεκμηριωμένο ελπίζουμε πως θα έρθει να υπονομεύσει την παντοκρατορία του υλικού κέρδους, προσφέροντας στην ανθρωπότητα διέξοδο, καθώς ο κόσμος μας, όπως τον ξέραμε, σωριάζεται σε ερείπια είτε θέλουμε είτε δεν θέλουμε να το αντιληφθούμε.

Η παράσταση

Ο Μακρής έστησε μια παράσταση λιτή και λειτουργική, βασισμένη στην ερμηνεία των δύο ηθοποιών του, με μοναδικό σχολιασμό μια γυάλα στην οποία κολυμπάει ένα εύθραυστο χρυσόψαρο. Χρησιμοποιώντας την τεχνική των επαναλαμβανόμενων μοτίβων, επέτεινε με μαεστρία την ένταση και συγχρόνισε τις συγκρουσιακές δράσεις μέσα από έναν καταλυτικό ρυθμό, προσφέροντας μια παράσταση ενδιαφέρουσα, δυναμική και εμπνευσμένη. Η Κρούσκα έπλασε μια ψυχρή μάνατζερ με επιδεξιότητα και σκηνικό ήθος αναδεικνύοντας την γκάμα των αντιδράσεών της και αποκαλύπτοντας διακριτικά τις κρυμμένες ψυχωσικές ρωγμές της. Η Ντούμα ενσάρκωσε μια υπάλληλο γεμάτη χιούμορ, ζωντάνια και επαναστατικότητα, με δυναμικές ανατροπές και θαυμάσια υποκριτική δεξιοτεχνία. Τα λιτά σκηνικά ανέδειξαν την αίσθηση ψυχρότητας που αποπνέουν οι διάλογοι και προσέφεραν το κατάλληλο πλαίσιο για την ανάδειξη των δράσεων. Τα κοστούμια θα μπορούσαν να είναι ενδεικτικότερα των χαρακτήρων και της εικόνας τους εντός του εργασιακού χώρου, χωρίς να καταφεύγουν απαραίτητα σε κλισέ. Εξαιρετικοί οι φωτισμοί του Μανούση εντείνουν τις αντιθέσεις και διευθετούν διακριτικά τις ατμόσφαιρες. Ζωντανή και λειτουργική η μετάφραση της έμπειρης Παγκουρέλη.

Studio Μαυρομιχάλη  

Μαυρομιχάλη 134

Τηλέφωνο: 2106453330

Μετάφραση : Χριστίνα Μπάμπου – Παγκουρέλη

Σκηνοθεσία : Φώτης Μακρής

Σκηνικά – κοστούμια : Γιώργος Ζιάκας

Φωτισμοί : Παναγιώτης Μανούσης

Παίζουν:

Στέλλα Κρούσκα

Εκάβη Ντούμα