Πλαστελίνη

του Vasily Sigarev

Για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Πανταζούδη, παρουσιάστηκε για δύο μόνο παραστάσεις (13 & 14 Μαΐου 2013) στο Θέατρο «Αυλαία», το έργο «Πλαστελίνη» του  Βασίλι Σιγκάρεφ.

Το κείμενο

Το προκλητικό, επώδυνο και αιχμηρό αυτό έργο, βραβεύτηκε το 2002 ως το πιο «ελπιδοφόρο» της Ευρώπης και είναι  ένα από τα έργα που μας «πόνεσαν» περισσότερο. Τόπος, μια απρόσωπη πόλη της Ρωσίας. Χρόνος, τα τέλη της δεκαετίας του ’90 (τότε που λόγω της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης στη Ρωσία, 2 εκατομμύρια παιδιά έμειναν ορφανά και από αυτά, μόνο τα 670.000 κατέληξαν σε ορφανοτροφεία ενώ τα υπόλοιπα περιπλανιόνταν άστεγα στις ρωσικές πόλεις). Εκεί,  κάποιοι ρώσοι έφηβοι, δεν γίνονται ενήλικες ποτέ. Βυθισμένοι στην ορφάνια και τις  συγκινησιακές στερήσεις, έχοντας πια «εξολοθρεύσει» οι ίδιοι τους εαυτούς τους,  παραδίδονται άνευ όρων στην ακολασία και την ηθική κατάπτωση. Όχι γιατί η τάση της αυτοκαταστροφής αποτελούσε πάντα «μόδα» και αγαπημένο θέμα της ρωσικής λογοτεχνίας,  αλλά γιατί αυτή είναι  η «αλήθεια» τους. Όμως έχουν σκληρύνει  τόσο, που σε λίγο «θα σπάσουν», και ξεροί και μονοκόμματοι σαν την ξεραμένη πλαστελίνη, θα «πέσουν». Η «Πλαστελίνη» γράφτηκε στο τέλος μιας δεκαετίας με θλιβερό απολογισμό αφού σαράντα τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας ενώ τα τρία τέταρτα του ρωσικού πληθυσμού επιβίωναν με λιγότερο από 100 δολάρια το μήνα!   Έφηβοι των υπογείων και των πεζοδρομίων στη δίνη των παθών  και των ορμών τους. Φτώχεια, η ρωσική «ασθένεια» του αλκοολισμού, εισπνοή βενζίνης ως ναρκωτικού, το σεξ ως  μελαγχολική εκτόνωση,  άγριοι βιασμοί αντρών. Μια «συλλογή» με όλα τα χαρακτηριστικά του «αντι-ήρωα», τοποθετημένη σε ένα «ντοστογιεφσκικά» ρημαγμένο περιβάλλον. Το εξαιρετικό αυτό κείμενο έχει μια «ντοκιμαντερίστικη» αλήθεια. Γίνεται καθρέφτης της πλήρους κοινωνικής αποσύνθεσης και κατάρρευσης μιας χώρας σε όλη την πορεία της και σε  συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.   Ο συγγραφέας, «δεν παίρνει θέση», απλά καταγράφει και είναι απόλυτα αναμενόμενο γιατί αυτή η κόλαση υπήρξε και το αληθινό περιβάλλον, η καθημερινότητα  του συγγραφέα. (Πρόκειται για την πραγματική ιστορία του αδερφού του).  Σε έναν τόπο με πλήρη οικονομική διάλυση και κοινωνική αποσύνθεση οι  ήρωες, εύπλαστοι σαν την πλαστελίνη και τα δημιουργήματα της, κυκλοθυμικοί, γίνονται «κάποιοι άλλοι», μεταλλάσσονται ώστε να καταφέρουν να επιβιώσουν. Ο καλός φίλος γίνεται δηλητηριώδες φίδι, η γυναίκα που διψά για έρωτα,  εφιάλτης  ενώ  το υγιές συναίσθημα της διάθεσης για έρωτα και αγάπη, είναι τελικά μια ψευδαίσθηση. Μια οπτασία.  Η «φιλία», η «αγάπη»  το σεξ, -όπως και ο πόνος ή οι φρούδες ελπίδες-, πωλούνται και αγοράζονται σε κάθε γωνία. Στις γιορτές του γάμου, στις κηδείες, στα σχολεία, στις ουρές για τα συσσίτια. Σε αυτά τα προάστια, μέσα σε ένα  κράμα βρώμας και δυστυχίας, ο δεκατετράχρονος Μαξίμ, βιάζεται βάναυσα, αδικείται και  προδίδεται κατ’ εξακολούθηση. Για  αυτόν δεν υπήρχε χρόνος  ούτε για να θρηνήσει μετά  την κηδεία του αγαπημένου  φίλου. Υπέφερε από άλλες «οδύνες». Όταν  δεν σνιφάρει, δεν ακούει ξέφρενη ροκ μουσική  ή δημιουργεί με την πλαστελίνη του,  η μόνη του επαφή, μόνη σύνδεση  με τον έξω κόσμο  είναι ο   συμμαθητής  που  του απέμεινε. Όμως ακόμα και αυτή η μοναδική φιλία είναι ιοβόλα.  Ο Μαξίμ γίνεται έρμαιο των σεξουαλικών ορμών του «φίλου», προδίδεται από αυτόν, βιάζεται εξαιτίας του, ξυλοκοπείται άγρια και -το τραγικότερο- άδικα. Ένας  Γολγοθάς  όπου  ο νεαρός πρωταγωνιστής πρέπει να βαδίσει ξυπόλυτος και «λασπωμένος» για να φτάσει (αλήθεια, σε ποιά αγιότητα όταν η δραματική επιδείνωση των συνθηκών ζωής βίαζε συστηματικά κάθε παιδική αθωότητα;). Μεταξύ βωμολοχιών και λυρισμού οι ήρωες «βρίσκουν κέρματα και χάνουν χαρτονομίσματα» «αποχαιρετούν τραίνα που όμως δεν έχουν προορισμό», «αγαπιούνται και μισιούνται»…. Εξαιρετικά μεταφρασμένο το κείμενο από την Αθηνά Παραπονιάρη,  με έμμετρη «αυθάδεια» εναλλάσσει λυρισμό και  ηχηρές λέξεις,  σκιαγραφώντας  απόλυτα  την αλήτικη, άσωτη μα και  ανυπεράσπιστη φύση των ηρώων .Οι βωμολοχίες του έργου, δεν είναι απλώς μια αθυροστομία  ούτε  και μια «λογοτεχνική» έκφραση, είναι μια κοινωνική και πολιτική διαμαρτυρία μιας ολόκληρης γενιάς (μέσα σε αυτούς, και ο  συγγραφέας)  που λειτουργεί ως καθρέφτης αυτού του δύσοσμου τόπου.

Ο νεκρός  αγαπημένος  του φίλος  Σπείρας, τον «καλεί» διαρκώς στον δικό του «παράδεισο». «- Όχι τώρα ! Όχι τώρα!» απαντάει ο Μαξίμ. Εξακολουθεί να υπομένει. Του είναι  όμως αδύνατο να ξεφύγει  από την ασφυκτική πραγματικότητα  μέσα στην οποία ζει, γιατί τον  «βαραίνει η μοίρα του». Και  υπομένει όλο και περισσότερο. Όμως ο Μαξίμ (Μαξιμίλιαμ-όπως αρέσει στα κορίτσια να τον αποκαλούν) έχει οράματα, αξίες, ιδανικά. Ένα ιδεαλιστικό έργο και  ένας συνεχής διάλογος «ιδέας» και πραγματικότητας. Κάθε «ιδέα» είναι μολυσμένη από το αντίθετό της. Ο Μαξίμ ονειρεύεται, ελπίζει, θα «ήθελε», όμως  δεν μπορεί. Γιατί στα προάστια αυτά, μια φωλιά γεμάτη έχιδνες, η μόνη πιθανή ευτυχία είναι ο θάνατος.  Αυτή η αντίφαση είναι το υπόβαθρο ενός έργου τόσο επώδυνου , τραγικά σκληρού.

Όταν   πεθαίνει και ο μοναδικός δικός του άνθρωπος που έχει απομείνει, η γιαγιά του, ο Μαξίμ οριστικά «πέφτει» κι αυτός. Το έργο μεταφράστηκε σε δώδεκα γλώσσες, αποτελείται από σύντομες σκηνές και είναι γραμμένο με την τραγικότητα του αρχαίου δράματος αλλά  και καθαρά κινηματογραφική τεχνική.

Η παράσταση

Όπως οι ήρωες του έργου, έτσι και η ίδια η παράσταση υποτάσσεται μοιρολατρικά στην παντοδυναμία του κειμένου. Η σκηνοθετική γραμμή αφήνει  την αίσθηση πως αυτό που στόχευε δεν ήταν ούτε να «διδαχτούμε», ούτε να προβληματιστούμε ούτε ακόμα και να μεταφερθούμε  ρεαλιστικά σε κάποιον «τόπο». Σκοπός ήταν να πονέσουμε και να κλάψουμε στεγνά, χωρίς σκηνικούς μελοδραματισμούς και «πυροτεχνήματα». Και αυτό κατάφερε.  Λέξεις πάνω σε τάφους, ερωτήματα προς το μέλλον… μας προβληματίζουν ήδη αρκετά και σοβαρά. Ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Πανταζούδης προτιμά το θέατρο του «ανοιχτού τέλους» όπου το «αίτημα» της απονομής δικαιοσύνης παραμένει «αδικαίωτο», και εντείνει ατμοσφαιρικά τον «εγκλεισμό» των ηρώων. Με λιτότητα σκηνικών μέσων και αντικειμένων, δίνει έμφαση στα δρώντα πρόσωπα κι έτσι, αφού αυτά αποκτούν  δυνατότητες σκηνικής -και κατ’ επέκταση κοινωνικής παρουσίας-   φτάνουμε πιο γρήγορα στην ουσία.  Το πάθος  και οι αξιόλογες ερμηνείες χαρακτηρίζουν και τους εννιά νέους ηθοποιούς που ερμηνεύουν τους ευάλωτους ήρωες, τους αντιμέτωπους με μια κοινωνία ανελέητη.  Eπωμιζόμενοι όλοι διπλούς ρόλους, ανταποκρίνονται με επιτυχία μεταμορφώνοντας τραγικά κοινωνικά συμβάντα σε ψυχικά τραύματα.    Ο  νεότατος -μα εμπειρότατος -Λευτέρης Βλάχος (ως Μαξίμ) πειστικός,  κινεί τα νήματα σε αυτόν τον χορό του θανάτου της παιδικής αθωότητας, εκπέμποντας ένα δυνατό στίγμα υποκριτικής ευθύτητας και «αθωότητας». Ο Δημήτρης Κυρατσούδης έχει να επιτελέσει ένα διττό λειτούργημα. Το ρόλο του αφηγητή από τη μια, γεφυρώνοντας το χάσμα θεατή –σκηνής, και από την άλλη του νεκρού φίλου Σπείρα, με μια «ενεργή» συμμετοχή στα δρώμενα. Ελίσσεται δεξιότεχνα ανάμεσα στους δυο ρόλους, δίνοντας  ερμηνευτικά μια σωστή φιγούρα.  Τα εξαιρετικά ροκ ακούσματα  δημιουργούν ένα ακόμα ακουστικό σχόλιο που συνυφαίνεται με τις ανθρώπινες αυτές ιστορίες ενώ τα βιντεοκλίπ έχουν «λόγο», αυτόν της οπτικής γλώσσας. Μια πολύ καλή δουλειά συνόλου σε μια παράσταση που δεν σου αφήνει περιθώρια να κλείσεις τα μάτια  στην σκληρή αλήθεια γιατί αποκτά μια «ιστορική αξία» αφού τα θύματα της εξακολουθούν να ανήκουν ακόμα σε μια γενιά που ζει ανάμεσα μας.

Η παράσταση είναι ακατάλληλη για άτομα κάτω των 15 ετών.

Μετάφραση: Αθηνά Παραπονιάρη

Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Πανταζούδης

Σκηνικά- Κοστούμια:  Εύη Μπόκοβου

Μουσική: Βαγγέλης Παπαγεωργίου

Comics: Χρήστος Σταμπουλής

Φωτισμοί: Κυριάκος Νοχουτίδης

Video: Κυριάκος Νοχουτίδης, Αλέξανδρος Πανταζούδης

Βοηθός σκηνοθέτη: Αμαλία Χαραλά 

Παίζουν Λευτέρης Βλάχος

Βασιλική Γραικού

Αλεξάνδρα Κασιούμη

Κωνσταντίνα Κομμάτα

Δημήτρης Κυρατσούδης

Χρήστος Μαστρογιαννίδης

Ευγενία Σαμαρά

Ευριπίδης Σαμαράς

Νίκος Τσολερίδης

Θέατρο «Αυλαία»

(κτίριο ΧΑΝΘ, πλευρά Τσιμισκή)

Παραστάσεις: 13 & 14 Μαΐου 2013

Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Δευτέρα και Τρίτη στις  21.30 

Εισιτήρια: 12 ευρώ & 10 ευρώ φοιτητικό και ανέργων  

Τηλέφωνο κρατήσεων: 2310237700, 2310237703