Δανάη Παπουτσή

Το κορίτσι που γνώριζε το «πένθος» της «γιορτής»

Η Δανάη, εύθραυστη σαν ξωτικό αλλά και με σπάνια εσωτερική δύναμη, ταλαντούχα ηθοποιός αλλά και ποιήτρια, είναι φέτος το ένα από τα αδέλφια της οικογένειας του «Festen» του Τόμας Βίντεμπεργκ , της αποκαλυπτικής γιορτής για τα γενέθλια του πατέρα, ενός πατέρα που κρύβει καλά το μυστικό το οποίο όταν αποκαλυφθεί, θα διαλύσει και την γιορτή και την οικογένεια αλλά ταυτόχρονα θα λυτρώσει εκείνους που πλήρωσαν ακριβά το τίμημα της σιωπής κι αποφάσισαν επιτέλους να την λύσουν.

Μίλησέ μου για την παράσταση. Ποιο είναι το κρίσιμο θέμα της και πως έρχεται σε αντιπαράθεση με την πανηγυρική αίσθηση της γιορτής;

Το κρίσιμο θέμα της παράστασης έχει ένα νήμα που έρχεται από πολύ πίσω, από τότε δηλαδή που ο μεγαλοαστός πατέρας Χέλγκε, βίαζε τα δύο από τα τέσσερα παιδιά του, τον Κρίστιαν και την Λίντα, εις γνώση της Έλσε, της μητέρας. Το επόμενο κρίσιμο θέμα με το οποίο θα έρθουμε αντιμέτωποι εμείς ως οικογένεια αλλά και οι θεατές, είναι η απόφαση του Κρίστιαν, λίγο μετά την αυτοκτονία της αδελφής του Λίντας, και δεν επιλέγει τυχαία αυτό το timing, να αποκαλύψει σε αυτή τη γιορτή, όπου έχουν μαζευτεί όλοι για τα εξηκοστά γενέθλια του πατέρα, αυτό που διαπράχτηκε εις βάρος του και εις βάρος της αδελφής του, τότε. Αυτή του την απόφαση επίσης δεν την γνωρίζει κανείς, μέχρι να ξεκινήσει η γιορτή. Και ενώ ο Κρίστιαν βρίσκει την κατάλληλη στιγμή και αρχίζει να αποκαλύπτει τα γεγονότα, κανένας από τα μέλη της οικογένειας δε δείχνει να σοκάρεται, αντιθέτως συνεχίζουν να τρώνε και πίνουν σα να μη συμβαίνει απολύτως τίποτα. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά σε μια απελπισμένη και άθλια προσπάθεια συγκάλυψης προκειμένου να μην διαταραχτεί το οικογενειακό περιβάλλον, να μη σπάσει η βιτρίνα που τόσα χρόνια έχουν φτιάξει για να μπορέσουν ουσιαστικά να συνεχίσουν να ζουν. Ο καθένας το κάνει αυτό για τους δικούς του λόγους, τους οποίους παρακολουθούμε σιγά-σιγά μέσα από την πορεία τους, στο έργο. Ακόμα πιο ακραίο και σοκαριστικό, το γεγονός πως κανείς δεν θα πίστευε τον Κρίστιαν, εάν δεν έβρισκε η μεγαλύτερη αδελφή, η Ελένε ένα γράμμα που έκρυψε η μικρότερη αδελφή στο δωμάτιο στο οποίο θα μείνει η Ελένα, λίγο πριν αυτοκτονήσει, και στο οποίο εξηγεί τους λόγους για τους οποίους πήρε αυτή την απόφαση, δίνοντας στεγνά τον πατέρα. Ένα γράμμα το οποίο κρύβει, και το οποίο την αναγκάζουν να διαβάσει. Από εκεί και πέρα αλλάζουν όλοι τη στάση τους γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή πια. Γιατί υπάρχει διαπιστευτήριο κι αυτό δεν είναι άλλο από αυτό το γράμμα. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια φαινομενικά φυσιολογική γιορτή μιας μεγαλοαστικής οικογένειας, στην οποία φαίνεται να επικρατεί η αγάπη κι η ευθυμία αλλά κάτω από την ψεύτικη αυτή επιφάνεια, δεν υπάρχει καμία επικοινωνία, κανένα ίχνος αλήθειας, παρά μόνο ζόφος, σαπίλα, υποκρισία. Η γιορτή είναι η επιτομή της υποκρισίας. Από όλους, για όλους, προς όλους.

Μίλησε μου για το ρόλο σου. Πόσο συνταράσσεται από την αποκάλυψη η ηρωίδα και με ποιο τρόπο το διαχειρίζεται; Γιατί το κρύβει αρχικά και πως γίνεται η μεταστροφή;

Η Ελένε, η μεγαλύτερη αδελφή, ανακαλύπτει το γράμμα λοιπόν που έχει κρύψει η αδελφή της στο δωμάτιο που θα φιλοξενηθεί η ίδια μέχρι να τελειώσει η γιορτή και σοκάρεται πραγματικά. Όμως δεν υπάρχει καθόλου χρόνος για να το διαχειριστεί, εφόσον η γιορτή ξεκινά αμέσως, και έτσι αποφασίζει να το κρύψει, και να μπει σ’ αυτή τη γιορτή, σα να μη συμβαίνει τίποτα, δεν έχει καθόλου σκοπό να θορυβήσει κανέναν. Το πρώτο που κάνει είναι να πνίξει μέσα της, για όση ώρα κρατά αυτή η γιορτή, οτιδήποτε νιώθει. Αυτός είναι ο μηχανισμός που επιστρατεύει εκείνη την ώρα, ένας μηχανισμός έκτακτης ανάγκης προκειμένου να σώσει τον εαυτό της και να διευκολύνει την ομαλή διεξαγωγή της οικογενειακής γιορτής. Φυσικά όλο αυτό της δημιουργεί μια νευρικότητα, πίνει πάρα πολύ στο τραπέζι, γενικά είναι ένας άνθρωπος που πίνει, παίρνει ηρεμιστικά, πίνει τσιγάρα. Στο δωμάτιο λίγο πριν βρει το γράμμα, έχει ήδη πιει το δεύτερο τσιγάρο. Δεν έχει καν τη διαύγεια να αντιμετωπίσει κάτι τόσο σοβαρό και δεν θα το κάνει. Μέχρι το τέλος σχεδόν, δεν κάνει καμιά κίνηση, δεν κινεί καμία υποψία, αντίθετα προσπαθεί να θολώσει τα νερά και τολμά να διαψεύσει τον αδελφό της όταν εκείνος απομακρύνεται από το τραπέζι, εφόσον βλέπει ότι κανείς δεν παίρνει θέση. Είναι ο δικός της μηχανισμός άμυνας και προστασίας μέχρι να δει και να αποδεχτεί αυτό που μόλις της αποκαλύφτηκε. Δεν υπάρχει μεταστροφή στην Ελένε, η Ελένε αναγκάζεται να διαβάσει το γράμμα μέσα από μια σειρά συγκυριών και ‘’ατυχημάτων’’ μπροστά σε όλους και νομίζω πως εκείνη είναι η στιγμή που περνούν όλα από μπροστά της, εκείνη την ώρα συνειδητοποιεί το μέγεθος της αλήθειας, γι’ αυτό και διαβάζοντας το γράμμα περνά πολύ γρήγορα μέσα από μια πολύ πυκνή ροή συναισθημάτων, που ξεκινούν απ’ το θυμό, την επιθυμία για εκδίκηση όσον αφορά τον πατέρα, την αυτολύπηση, γιατί έχει προδώσει τον αδελφό της, το πραγματικό πένθος, γιατί διαβάζοντας το γράμμα αυτό είναι σα να κλείνει τα μάτια της αδελφής της, ώστε να είναι ήρεμη και να έρθει η αποκατάσταση και για εκείνη που δεν είναι στη ζωή, αλλά και για τον Κρίστιαν. Δύσκολα πολύ. Όλη της η πορεία δείχνει πως δεν έχει βρει μια θέση στο σπίτι αυτό, επιλέγει ένα επάγγελμα που την κρατά μακριά απ’ το σπίτι της, ταξιδεύει συνέχεια, επιλέγει να συνάπτει σχέσεις με ανθρώπους ξένους, γιατί τα οικεία πρότυπα έχουν και φέρουν κάτι άρρωστο, κάνει καταχρήσεις, γενικά έχει πάρει τελείως αντίθετο δρόμο από αυτό που θα ήθελαν οι γονείς της. Δείχνει να έχει κόψει τους δεσμούς με το παρελθόν, όχι όμως επί της ουσίας. Κάποια πράγματα δε γίνεται να φύγουν από πάνω μας, κι αυτά δεν είναι άλλα από τα πρώτα ερεθίσματα, συναισθήματα, που δεχόμαστε από τους γονείς, τα αδέλφια κτλ. Ήταν τόσο κόντρα ο ψυχισμός της με τον δικό μου ψυχισμό, εγώ θα την διέλυα τη γιορτή είτε φεύγοντας επί τόπου οπότε θα κινούσα υποψίες σίγουρα, είτε θα ζητούσα να φύγουν όλοι εκτός από τον πατέρα και τη μάνα. Το ότι μπορεί να συγκρατεί μέχρι τελευταία στιγμή το σοκ της, και όλο αυτό που νιώθει, όταν έρχεται αντιμέτωπη με την ζοφερή αλήθεια, ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που είχα να αντιμετωπίσω με το ρόλο αυτό.

Δώσε μου ένα πορτρέτο του πατέρα

Ο Χέλγκε, ένας πατέρας αφέντης, αλλά κι ένας ασθενής. Ένας εξηντάχρονος μεγαλοαστός, ένας διαταραγμένος άνθρωπος. Μια έντονη και αυταρχική προσωπικότητα που επισκιάζει τις ζωές και τα «θέλω» των υπολοίπων μελών της οικογένειας για χρόνια, που καθορίζει τις ζωές τους μέχρι εκεί που δεν πάει, με όπλα το χρήμα, τη δημιουργία φόβου, της ενοχής, γενικά την άσκηση ψυχολογικής βίας πάνω τους. Ένας πατέρας που ουσιαστικά έχει καταβροχθίσει και εκμηδενίσει την οικογένειά του. Ένας άνθρωπος που στα μάτια του κόσμου θέλει και μπορεί να φαντάζει ένας γλυκός και στοργικός οικογενειάρχης, ένας καθαρός άνθρωπος που τα έχει κάνει όλα καλά, που φροντίζει και νοιάζεται τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Μπροστά η βιτρίνα, καθαρή, κρυστάλλινη, πίσω ο ζόφος, κάτι σάπιο, κάτι διαταραγμένο. Φυσικά όλες αυτές οι τακτικές και οι συμπεριφορές έχουν λόγους και αιτίες. Τέτοιου είδους άνθρωποι έχουν κι αυτοί ως παιδιά, δεχτεί την απόρριψη, την εγκατάλειψη, ψυχολογική βία. Ο Χέλγκε έχει δεχτεί απόρριψη από τις γυναίκες σε μικρή ηλικία, κι αυτό έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην ψυχοσύνθεσή του. Τα παιδιά είναι παράξενα πλάσματα και οι απορρίψεις είναι αιτίες πολλών δεινών. Ούτε η δική του οικογένεια φαίνεται να στάθηκε ικανή να λάβει το σήμα και να ασχοληθεί σοβαρά και με ευθύνη με το πρόβλημα του μικρού τότε Χέλγκε. Είναι η γνωστή τακτική πολλών ανθρώπων-γονιών που δε μπορούν να αντιληφθούν ένα «σήμα» το οποίο είναι σοβαρό και χρήζει μιας άλλης αντιμετώπισης. Ο Χέλγκε λοιπόν, εξελίσσεται σ’ έναν άρρωστο άνθρωπο ο οποίος ασελγεί επάνω στα παιδιά του και οδηγεί το ένα από αυτά στην αυτοκτονία. Και δε μπορώ να μην αναφερθώ στην αλύγιστη φιγούρα της μάνας, που μπορεί και συγκαλύπτει με τόσο σθένος και πείσμα μέχρι το τέλος, με τρόπο εκπληκτικά ψύχραιμο, την ασθένεια του άνδρα της, που μπορεί και στέκει όρθια και αλώβητη μπροστά στην αυτοκτονία του ίδιου της του παιδιού.

Θα έβρισκες ελαφρυντικό σε έναν παιδεραστή;

Ναι. Το ότι είναι ασθενής, είναι μια διαταραγμένη προσωπικότητα. Δε μιλάμε για έναν φυσιολογικό άνθρωπο. Το θέμα είναι οι αιτίες που κάνουν τους ανθρώπους παιδεραστές, βιαστές, δολοφόνους, και όχι οι ίδιες οι κατηγορίες. Δεν θεωρώ πως γεννιέται κανείς παιδεραστής. Υπάρχει μια σειρά συμβάντων που οδηγούν έναν άνθρωπο σε τόσο ακραίες και διαταραγμένες συμπεριφορές. Η επιστήμη θεωρεί την παιδεραστία ασθένεια, μια ψυχική διαταραχή. Και φυσικά αν αυτή δεν εκδηλωθεί, δεν υπάρχει και έγκλημα.

Τι είναι αυτό που μας βαραίνει και τι αυτό που μας λυτρώνει; 

Μας βαραίνουν οι πραγματικότητες, (οι δικές μας, των άλλων), μας λυτρώνει η ψευδαίσθηση. Πάνω σε αυτό, στήνεται ο μηχανισμός του κόσμου ολόκληρου, οι συμπεριφορές, οι αντιδράσεις, η εξέλιξη, η ιστορία ολόκληρη.

Πιστεύεις πως ο κόσμος αυτός μπορεί να αλλάξει ή πως εμάς μας αλλάζει ο κόσμος;

Αν είχαμε επίγνωση της ιστορικότητας που μας διέπει, θα παρατηρούσαμε πως όλα αλλάζουν για να επαναληφθούν ουσιαστικά, απλώς με άλλα μέσα, άλλους όρους, άλλα πρόσωπα, άλλες ορολογίες. Υπάρχει ένα στενό κάδρο, και δεν είναι άλλο από αυτό που περιβάλλει την πρώτη μας μνήμη μέχρι και τη στιγμή που μας βρίσκει τώρα εδώ, και ένα μεγαλύτερο, αυτό της συνολικότερης ιστορικότητας. Υπάρχουν πάντοτε άνθρωποι- κόσμοι δύο ταχυτήτων, αυτοί που μπορούν να αλλάζουν πράγματα κι οι άλλοι που ακολουθούν, που αφομοιώνονται. Το μόνο φάρμακο για να μπορέσουμε ακόμα-ακόμα να κατανοήσουμε αν αλλάζουμε, πώς αλλάζουμε, αν σχετιζόμαστε- συνδεόμαστε με τη συνολικότερη ιστορικότητα μας ώστε να μπορέσουμε να διαβάζουμε καθαρά αν πρόκειται για αλλαγές ή για μια ορθή πορεία και εξέλιξη σε πεδία που ήδη προϋπάρχουν, είναι η γνώση… Η παιδεία, η γνώση.

Μια καταγγελία μπορεί να είναι αποφασιστική;

Η καταγγελία από μόνη της αποτελεί μια ισχυρή πράξη. Όταν φτάνεις στο σημείο να καταγγείλεις κάποιον ή κάτι, σημαίνει πως ήδη έχεις φτάσει ή έχεις ξεπεράσει τα όρια σου, είσαι ήδη αποφασισμένος να κάνεις το βήμα, είτε αφορά προσωπικό θέμα είτε αφορά τρίτους, ανεξάρτητα απ’ το αν θα βγεις δικαιωμένος ή όχι. Αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Ποια μορφή παίρνει η μάχη κατά της τυφλής και άδικης εξουσίας στο «Φέστεν»; 

Τη μορφή μιας εκδίκησης που μοιάζει με χάδι και πυροβολισμό ταυτόχρονα και αγγίζει όλα τα επίπεδα, από το σωματικό μέχρι το ψυχικό, έστω και στην ύστατη στιγμή. Είναι ένα μεγάλο κέρδος. Ακόμα κι αν οι πρωταγωνιστές θα συνεχίζουν έχοντας χάσει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι από τον εαυτό τους.

Πως διαχειρίζεσαι την κρίση; 

Επιστρατεύω όλα τα «όπλα» που διαθέτω στην μέχρι τώρα ζωή μου, απ’ το θεωρητικό μέχρι το πρακτικό επίπεδο, για να μπορέσω να καταλάβω, να γνωρίζω και άρα να μπορώ να θέτω σε εφαρμογή τα όπλα αυτά, προκειμένω να διαχειρίζομαι την πολυεπίπεδη αυτή κρίση. Δεν τα καταφέρνω πάντα, υπάρχουν στιγμές που σπάω, λίγες ευτυχώς. Δεν παραιτούμαι όμως, είτε πρόκειται για εμένα, είτε για τους διπλανούς μου, είτε για τον κόσμο γύρω μου. Προσπαθώ να έχω μια συνολικότερη «εποπτεία» δε μου αρέσει η λέξη αλλά δε βρίσκω καλύτερη τώρα, για το τι ακριβώς συμβαίνει για το πώς και το γιατί, προκειμένου να παραμένω ψύχραιμη κι επομένως χρήσιμη τόσο για τον εαυτό μου όσο και για τους άλλους, όπου και όπως μπορώ, με όσα μέσα διαθέτω.

Χάρισε μου ένα στίχο σου 

Οι καλύτερες νύχτες είναι αυτές που δεν έρχονται.