Με μια βαλίτσα όνειρα
Κείμενα για την θεατρική εκπαίδευση και το μέλλον ενός νέου ηθοποιού στην Ελλάδα της κρίσης 1

«…πρέπει να ξεκαθαρίσετε μια για πάντα, αν ήρθατε εδώ για να υπηρετήσετε την τέχνη και να κάνετε θυσίες για χάρη της ή για να την εκμεταλλευτείτε για προσωπικούς σας σκοπούς»
Κονσταντίν Στανισλάφσκι

Μια φορά και έναν καιρό η τέχνη του ηθοποιού έμοιαζε με ένα απόκρυφο χάρισμα, την ικανότητα του «δωρίζειν» απλόχερα στους άλλους συναισθήματα και συγκινήσεις. Στο διάβα του κατά τις διάφορες ιστορικές περιόδους, η σύνθετη τέχνη του θεάτρου πέρασε διάφορα στάδια. Υπήρξαν εποχές που έθαβαν τους ηθοποιούς σε σταυροδρόμια με ένα πάσαλο καρφωμένο στην καρδιά «προς γνώση και συμμόρφωση» όπως υπήρξαν επίσης και εποχές που η δραματική τέχνη ήταν μια πιο «ευγενής» απασχόληση αρκετή για να σου εξασφαλίσει τα προς το ζειν. Όσα στάδια και αν διανύθηκαν όμως, δεν έπαψε ποτέ η δραματική τέχνη να είναι μια πολύ ισχυρή ένδειξη του ήθους και των αξιών μιας κοινωνίας, η «φιλοσοφικότερη» όλων των τεχνών και αδιάψευστο δείγμα πολιτισμού της .

Για να κατακτήσει κάποιος την τέχνη του ηθοποιού απαιτείται να διασχίσει ένα αρχιπέλαγος σκληρής εκπαίδευσης. Εκεί, πλέοντας σε πελάγη «αγνοίας» για την συνέχεια αλλά και πάθους για την τέχνη, διδάσκεται πειθαρχία και αυτοπειθαρχία. Υποταγή στις προσταγές του εκάστοτε ρόλου αλλά και του κοινού. Εκπαιδεύεται στην κατανόηση της ανθρώπινης υπόστασης και φορτώνεται με έναν τεράστιο όγκο θεωρητικών εργαλείων. Μόνο του εφόδιο το πάθος του για την τέχνη, το ταλέντο του και μια βαλίτσα γεμάτη όνειρα. Ο ηθοποιός γνωρίζει από πριν πως άλλοτε θα γίνει ο «ήρωας» που θα λατρέψουν και αποθεώσουν και άλλοτε ο αντιπαθητικός αποδιοπομπαίος τράγος, -ανάλογα με τις διαθέσεις των θεατών ή κριτικών. Με όχημα την αγάπη για την τέχνη (ένα όχημα που δεν προσφέρει «ανέσεις» όμως έχει «σπινθήρα» ισχυρό), κινείται ο ηθοποιός ώσπου να στρώσει το δικό του δρόμο. Κάποιοι από αυτούς στο τέλος της διαδρομής θα καταφέρουν να κάνουν τις φωνές τους να ακουστούν, ενώ κάποιοι άλλοι – οι περισσότεροι- δε θα έχουν ποτέ την ευκαιρία να εκφραστούν από σκηνής. Κάπου εκεί στη διαδρομή, μεταξύ ονείρων του ηθοποιού και της προσπάθειας του να εφοδιαστεί κατάλληλα ώστε να ξεχωρίσει, έρχεται και το παρορμητικό ρεύμα των εξειδικευμένων φροντιστηρίων που υπόσχονται έναντι -αδρής συνήθως αμοιβής-, να βοηθήσουν τους «ονειρευόμενους» να εισαχθούν στις Ανώτερες Δραματικές Σχολές και να επιτύχουν στις εξετάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού. Πολλοί δίνουν αυτές τις εξετάσεις, πάρα πολλοί. Αλλά οι περισσότεροι, απορρίπτονται.

Πόσο δίκαιο όμως είναι να κρίνεται κάποιος για το αν μπορεί να εκπαιδευτεί ως ηθοποιός εφόσον δεν έχει ακόμα διδαχτεί και δοκιμαστεί πάνω σε αυτό; Πως πλάθονται τα κίνητρα , οι καλλιτεχνικές φιλοδοξίες και επιδιώξεις του όταν έχει πληρώσει ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό για να εκπαιδευτεί στα φροντιστήρια αυτά και να απορριφθεί κατόπιν ως μη κατάλληλος για εκπαίδευση! Πόσο εύκολα δέχεται ο φιλόδοξος «ονειρευόμενος» που δεν έχει πάρει μαθήματα πριν, πως ο ίδιος θα φαντάζει φτωχός συγγενής που καλείται να αναμετρηθεί σε ένα άνισο αγώνα, καθότι άοπλος και χωρίς τα απαραίτητα εφόδια της «προκαταρκτικής» εκπαίδευσης σε σχέση με τους υπόλοιπους; Έρχεται η σκέψη του κατά πόσο «εξαναγκάζεται» να οδηγηθεί εκεί όταν οι περισσότεροι καταφεύγουν στα φροντιστήρια, προκειμένου να εισαχθούν σε ανώτερες σχολές. Ένας φαύλος και σαθρός από τη βάση του κύκλος, που γίνεται όλο και πιο νόμιμος όλο και πιο σαθρός και όλο και πιο …ακριβός για τις υπηρεσίες του. Ένας κύκλος, που θυμίζει επίσης την τακτική των φροντιστηρίων που έχουν πια καθιερωθεί ως απαραίτητο συμπλήρωμα εκπαίδευσης για την εκπαίδευση (!) και την εισαγωγή έπειτα στις Ανώτατες Πανεπιστημιακές Σχολές, καθιστώντας πανάκριβη την δωρεάν παιδεία μας.

Ο δρόμος όμως του ηθοποιού είναι στρωμένος με αγκάθια από την αρχή ως το τέλος του. Κι έτσι, όταν καταφέρει να διασχίσει το πέλαγος της εκπαίδευσης και να αποφοιτήσει κρατώντας πάντα σταθερά την ίδια βαλίτσα με όνειρα και επιδιώξεις, θα ξεκινήσει και η πραγματική περιπλάνηση του «επι στεριάς» αλλά και η απότομη «προσγείωση» του. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αποφοίτων θα καταλήξει να τριγυρνά άνεργο από οντισιόν σε οντισιόν φορώντας πάντα το ίδια χρώματα «που γράφουν καλά» στη σκηνή, κρατώντας τον ίδιο φάκελο με βιογραφικό και απαγγέλλοντας πιθανόν τον ίδιο μονόλογο… Και κάπου εκεί, θα αρχίσει η κατάρρευση του. Η πίστη του στην τέχνη έχει ήδη κλονιστεί και ο ίδιος έχει ως καλλιτέχνης έχει αυτο-υποβιβαστεί. Πιθανόν και να παρατήσει σε μια γωνιά για πάντα τη βαλίτσα του και να εξακολουθεί να τριγυρνά άνεργος ψάχνοντας αυτή τη φορά για κάτι άλλο. Το επάγγελμα του ηθοποιού είναι ένα επάγγελμα που στην καλύτερη περίπτωση θα έχει την ευκαιρία να ασκηθεί για δύο σεζόν. Τον υπόλοιπο χρόνο, ο ηθοποιός βρίσκεται σε αναζήτηση εργασίας. Επίσης η νέα μέθοδος πληρωμής με ποσοστά στις περισσότερες παραγωγές, αφήνει συχνά τους ηθοποιούς απλήρωτους ή πολύ κακοπληρωμένους ενώ ταυτόχρονα τους μετατρέπει σε συμπαραγωγούς ξένων οραμάτων τα οποία όταν δεν έχουν κι απήχηση στο κοινό οδηγούν στο να πληρώνει από την τσέπη του έξοδα που δεν θα έκανε αν έμενε σπίτι του. Και τι απήχηση να έχουν όλες αυτές οι σχεδόν χειροποίητες παραγωγές όταν ανεβαίνουν συνεχώς παραστάσεις η μία μετά την άλλη δημιουργώντας έναν απίστευτο πληθωρισμό; Και φυσικά ένας ηθοποιός περνάει κι από την δοκιμασία της απλήρωτης πρόβας, κάτι που έχει πια καθιερωθεί ακόμα και στις πιο πλούσιες παραγωγές. Για να μην μιλήσουμε για τους ηθοποιούς των περισσοτέρων ομάδων οι οποίοι δουλεύουν μήνες απλήρωτοι για να ανεβάσουν το πολύ δέκα παραστάσεις (τόσες αντέχουν να πληρώσουν τον χώρο) που θα τους αποφέρουν αν όχι έξοδα, στην καλύτερη, απόσβεση της παραγωγής με ένα μηδενικό κέρδος, μόνο και μόνο ώστε να τους δοθεί μια ευκαιρία να ανέβουν στη σκηνή.

Έτσι, το να είναι κανείς ηθοποιός, σε μερικές μόνο περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί επάγγελμα. Οι υπόλοιποι ξεφυλλίζουν επίσημες αγγελίες που ζητούν εθελοντές επαγγελματίες ηθοποιούς, κερδίζοντας την πρωτιά ανάμεσα στα «επαγγέλματα» που δεν πληρώνονται όσοι τα υπηρετούν αλλά προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εθελοντικά. Το αντίτιμο, είναι στην επόμενη οντισιόν να έχουν στο φάκελό τους λίγο μεγαλύτερο βιογραφικό από την προηγούμενη οντισιόν. Κι έτσι , η ηθική του «δωρίζειν στους άλλους» της τέχνης, έρχεται αντιμέτωπη με την ηθική της εκμετάλλευσης . Κι όμως, ο ηθοποιός –όταν διαθέτει αυτό το ήθος φυσικά- συνεχίζει να ενδιαφέρεται μόνον για την σωστή υπηρεσία του απέναντι στο ρόλο που έχει επωμισθεί και στο κοινό γιατί μόνον αυτό γνωρίζει και του επιβάλλεται και αυτό έχει διδαχθεί πως πρέπει να κάνει.
Ο καθρέφτης της αλήθειας λέει πως οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς είναι άνεργοι και οι υπόλοιποι, ετεροαπασχολούμενοι. Και πως όσοι καταφέρνουν να εργαστούν, αποδέχονται όρους συνεργασίας που καταπατούν τη συλλογική σύμβασή τους. Και ναι, εκτελούν παρόλα αυτά το καθήκον τους ευσυνείδητα, όμως πικραμένα, «ξεθωριασμένα» και δίχως ενθουσιασμό καθώς περνούν και τα χρόνια. Με όλα τα παραπάνω, το επάγγελμα του ηθοποιού, μοιάζει με ακροβασία σε τεντωμένο σκοινί. Και οι δύο στύλοι που το συγκρατούν είναι τo θέατρο που στηρίζεται μόνο στο πάθος και την αγάπη του κοινού, ενώ οι ηθοποιοί πάνω στο σκοινί θα εξακολουθούν να σιγομουρμουρίζουν
« …είμαστε ακόμα στη σκηνή…
κι αν μας αντέξει το σκοινί
θα φανεί
στο χειροκρότημα ….»