Σάββας Στρούμπος

Με αφορμή την παράταση της παράστασης του έργου του Χάινερ Μύλλερ, «Η Αποστολή – Ανάμνηση από μιαν Επανάσταση», στο Θέατρο Άττις-Νέος Χώρος, μέχρι την Κυριακή 26 Φεβρουαρίου, μιλάμε με τον σκηνοθέτη της, για την παράσταση, την ομάδα, το έργο, τον συγγραφέα και την επανάσταση τότε και σήμερα.

Με ποιο τρόπο μας δίνει το έργο αυτό τις διαφορετικές δυναμικές και αποχρώσεις μιας επανάστασης και πως ψηλαφεί τις ρωγμές της;

Κεντρικό θέμα της «Αποστολής» είναι η προσπάθεια τριών επαναστατών, απεσταλμένων των Ιακωβίνων του εξεγερμένου Παρισιού, να ξεσηκώσουν τους σκλάβους στην αγγλική αποικία της Τζαμάικα. Ο επικεφαλής της τριάδας και γόνος δουλεμπόρων, Ντεμπυσόν, αντιμέτωπος με τα εμπόδια και τις αντιφάσεις του σκοπού, προδίδει τους συντρόφους του. Επιχειρεί την επιστροφή στην οικογενειακή εστία, πράξη καθόλου ανώδυνη. Η άβυσσος ανοίγει οριστικά κάτω από τα πόδια του. Λύτρωση δεν υπάρχει πουθενά, σε κανέναν χώρο και σε κανέναν χρόνο.

Οι άλλοι δύο μαχητές, ο σκλάβος Σασπόρτας και ο αγρότης Γκαλουντέκ, άνθρωποι που έχουν υποστεί την καταπίεση και την εκμετάλλευση στο πετσί και την ψυχή τους, παρ’ όλους τους φραγμούς που ορθώνονται μπροστά τους, επιμένουν, παλεύουν να φέρουν την αποστολή σε πέρας, κρατούν τη σπίθα της εξέγερσης αναμμένη ως το τέλος. Δίνουν, έτσι, νόημα στη ζωή και τον θάνατό τους.

Βασικό ζητούμενο της παράστασής μας είναι το εξής: Η κοινωνική επανάσταση ως ιδέα και ως πρόταγμα, μπορεί να ηττάται, μπορεί να προδίδεται ή και να εκφυλίζεται, είναι πάντα επίκαιρη και πάντα αναγκαία. Υλοποιείται από «της γης τους κολασμένους», τους νεκρούς και τους ζωντανούς του χθες, του σήμερα, του αύριο...

Μίλησέ μου για τον συγγραφέα. Ποια ήταν η θέση του σε σχέση με την πολιτική «συνθήκη» της ταραγμένης εποχής του.

Ο Χάινερ Μύλλερ βασικά έζησε και έγραψε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Θεωρείται ο σημαντικότερος επίγονος του ΜπέρτολτΜπρεχτ. Κατά τη γνώμη μου, υπήρξε ο πιστότερος και για το λόγο αυτό, ο πιο αιρετικός του μαθητής.

Φλέγοντα ζητήματα όπως η επανάσταση, ο εμφύλιος πόλεμος που αναπόφευκτα την ακολουθεί, η προσπάθεια οικοδόμησης ενός «νέου» κόσμου, με όλα τα προβλήματα και τις αντιφάσεις που μια τέτοια διαδικασία περιέχει, είναι κεντρικά στη σκέψη και το έργο του Μύλλερ. Και μάλιστα, στην περίοδο και στον τόπο που έζησε, βιώνοντας στην πράξη αυτές τις αντιφάσεις, «ύστερα απ’ όλα όσα συνέβησαν κι ακούστηκαν…» (Πάουλ Τσέλαν).

Ο Μύλλερ θεωρείται ακόμα και σήμερα πεσιμιστής συγγραφέας κι έχει ενδιαφέρον ότι κατηγορήθηκε ακριβώς γι’ αυτό από το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας. Ο ίδιος, όμως, γράφοντας υπό την οπτική της «Παράδοσης των Καταπιεσμένων»(Βάλτερ Μπένγιαμιν),φωτίζει με τόλμη το τραύμα της Ιστορίας, εκθέτει ανελέητα όλες τις αντιφάσεις και τα προβλήματα της επαναστατικής διαδικασίας. Βρισκόμενος «συνειδητά στρατευμένος στην υπόθεση της απελευθέρωσης των Καταπιεσμένων»(Σάββας Μιχαήλ), διασχίζει με θάρρος το ζωοφόρο αίσθημα της Απόγνωσης για να ανιχνεύσει, σε πείσμα κάθε αφήγησης περί τέλους της Ιστορίας, τα νέα μονοπάτια που θα χαράξουν οι εξεγέρσεις του μέλλοντος. «Με την πλάτη στραμμένη στα ερείπια της Ευρώπης», όπως προφητικά θα γράψει ήδη από τα 1977 και το βλέμμα στραμμένο στις καταστροφές του Παρελθόντος, απευθύνεται στο Μέλλον. Η Ιστορία δεν αποτελεί άλλοθι ή καταφύγιο στη σκέψη του Μύλλερ. Η άβυσσος βρίσκεται διαρκώς κάτω από τα πόδια του. Η αγωνία είναι διαρκής…. όπως και η επανάσταση….

Που ανιχνεύεται στο έργο η ποιητική του διάσταση και με ποιο τρόπο αποδίδεται σκηνικά;

Ο συγγραφέας εκφράζεται με τρόπο μετα-δραματικό. Με ασυνέχειες, ρωγμές και άλματα στη ροή του δράματος. Έρχεται σε ρήξη με όλα τα κλισέ του αστικού θεάτρου, θα έλεγα πως γράφει προσβλέποντας σ’ ένα αντι-θέατρο γεμάτο θεατρικότητα που σφύζει από ζωή… και αγωνία…! «Προς τι ο άνθρωπος;» Η κραυγή αγωνίας του Γκέοργκ Μπύχνερ στον «Βόυτσεκ» φαίνεται να διαπερνά το κείμενο του Μύλλερ, επεκτείνοντας το ερώτημα στο «Προς τι το θέατρο;».

Η δομή της παράστασής μας έχει τον ρυθμό ενός εφιάλτη, επιχειρεί να εισάγει ηθοποιούς και θεατές στον ανοίκειο χωρόχρονο του ανθρώπινου Αινίγματος. Οι πέντε ηθοποιοί εκφράζονται μέσα από ολόκληρο το φάσμα των ψυχοσωματικών και φωνητικών τους δυνατοτήτων, καθώς συγκρούονται με τους όρους και τα όρια του δραματικού θεάτρου, όπου τα πάντα περιορίζονται σε ετοιμοπαράδοτα συναισθήματα αυτονόητων ιστοριών.

Ποιοι είναι οι κώδικες της σκηνικής αφήγησης και πως αποκρυπτογραφούνται από το κοινό;

Οι ηθοποιοί κινούνται στο μεταίχμιο μεταξύ αφηγητή και πάσχοντος σώματος. Ενώ γεφυρώνονται με τους θεατές αφηγούμενοι μια ιστορία, την ίδια στιγμή βιώνουν στα σωθικά τους τούς κραδασμούς και τις δονήσεις της Ιστορίας. Έτσι γεννιούνται ψυχοσωματικές λειτουργίες και συμπεριφορές, κάποιες φορές ανοίκειες, κάποιες φορές τραυματικές, σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης από το γκροτέσκο ως την τραγωδία. Σκοπός μας, βέβαια, είναι η κινητοποίηση της φαντασίας, των συναισθημάτων, αλλά και της συνείδησης του κάθε θεατή.

Ποια είναι η συγγένεια του κειμένου με το κείμενο του Ιωάννη για την ανάσταση των νεκρών (ξερά οστά ζήστε-το όραμα του προφήτη).

«Δεν υπάρχει μια ηχώ αυτών που έχουν πια σιωπήσει, στις φωνές που φθάνουν σήμερα στ’ αυτιά μας;», γράφει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στις επιθανάτιες «Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας» κι αυτή είναι βασική πηγή για τον Μύλλερ.

Στην «Αποστολή» οι νεκροί υπάρχουν ανάμεσά μας και περιμένουν δικαίωση. Ο σκλάβος-επαναστάτης Σασπόρτας, που θα δώσει τη ζωή του στον αγώνα για την υπόθεση της επανάστασης, δηλώνει απερίφραστα: «Όταν οι ζωντανοί δεν θα μπορούν άλλο ν’ αγωνίζονται, θ’ αγωνιστούν οι νεκροί. Με κάθε χτύπο στην καρδιά της Επανάστασης, φυτρώνει ξανά κρέας γύρω απ’ τα κόκαλά τους, έρχεται αίμα στις φλέβες τους, ζωή στο θάνατό τους. Η εξέγερση των νεκρών θα είναι ο πόλεμος των τοπίων, όπλα μας τα δάση, τα βουνά, οι θάλασσες, οι έρημοι του κόσμου. Εγώ θα γίνω δάσος, βουνό, θάλασσα, έρημος. Εγώ, αυτό είναι η Αφρική. Εγώ, αυτό είναι η Ασία. Οι δυο Αμερικές, είναι εγώ».

Η στιγμή της Απόγνωσης των ζωντανών αποτελεί τον Καιρό της εξέγερσης των νεκρών. Η σπίθα θα παραμείνει πάντα αναμμένη. Ζωντανοί και νεκροί, δάση, θάλασσες, βουνά, έρημοι του κόσμου θα φροντίσουν γι’ αυτό. Ο ίδιος ο εξεγερμένος άνθρωπος, όταν χρειάζεται, επιλέγει την επιλογή του θανάτου παλεύοντας για τη Ζωή, «για να δώσουμε μια ευκαιρία στη ζωή», όπως θα γράψει ο Αλμπέρ Καμύ. Δεν υπάρχει κανείς να ηρωοποιήσει τον επαναστάτη, δεν υπάρχουν μαυσωλεία στη γραφή του Χάινερ Μύλλερ.

Πως λειτουργεί σε σχέση με το κυρίως σώμα της δραματουργίας το εμβόλιμο κείμενο γνωστό και ως «Ο άντρας στον ανελκυστήρα», που μας παραπέμπει στον κόσμο του Κάφκα;

Ο Χάινερ Μύλλερ, με αφορμή τη Γαλλική Επανάσταση, ανατέμνει το επαναστατικό πρόβλημα όλων των εξεγέρσεων και επαναστάσεων του 20^ου αιώνα, που κατά τη γνώμη μου δεν έχει τελειώσει ακόμα. Μιλάει για τον «χρόνο του τώρα», το jeitzeit (Βάλτερ Μπένγιαμιν) υπό το πρίσμα του Παρελθόντος, δίνοντας μας τον απαραίτητο χώρο-και-χρόνο να αφουγκραστούμε τα κύματα κινδύνου που εκπέμπονται στα διάκενα ανάμεσα στις λέξεις.

Με τον «Ανελκυστήρα»ο συγγραφέας φθάνει μ’ ένα άλμα στο παρόν του – και στο παρόν μας. Ποια είναι η αποστολή στον τόπο και στον χρόνο που ζει ο Μύλλερ, όπου όλα τα ιδανικά της επανάστασης έχουν απομυθοποιηθεί; Ποια είναι η αποστολή στον «χρόνο του τώρα», κατόπιν της ήττας, όπου διεκδικούμε και πάλι το επαναστατικό πρόταγμα, χωρίς απομυθοποιήσεις, εκφυλισμούς και ήττες αυτή τη φορά;

Ο εγκλωβισμένος υπάλληλος στα γρανάζια του καφκικού γραφειοκρατικού κολοσσού, που πασχίζει να δώσει νόημα στη ζωή του, επί της ουσίας είναι ο καθένας από μας, όσο ο…καθένας από μας…δεν αποφασίζει να δράσει και να σκεφθεί προς την κατεύθυνση της χειραφέτησης των καταπιεσμένων.

Πως ο λόγος ενισχύεται ή αποκαλύπτεται μέσα από την κίνηση και ποιες πτυχές του αναδεικνύονται μέσα από την «μελωδική» εκφορά του.

Οι παραστάσεις της Ομάδας Σημείο Μηδέν προκύπτουν μέσα από μια πολύμηνη διαδικασία έντονης ψυχοσωματικής έρευνας. Οι ηθοποιοί, με τη φωνή και το σώμα τους, με την ψυχή και το πνεύμα τους αναμετριούνται με τα υλικά του κειμένου που καταπιανόμαστε. Το στοιχείο του παραξενίσματος στη σκηνική συμπεριφορά και στην εκφορά του λόγου είναι ένα από τα βασικά ζητούμενα στην έρευνά μας. Τι σημαίνει παραξένισμα; Ο ηθοποιός καθιστά ανοίκεια μια κοινωνικά οικεία συμπεριφορά, με σκοπό να τη βγάλει από τη συνήθη ροή του καθημερινού χρόνου, ώστε αυτή η συμπεριφορά να προβληθεί περισσότερο. Η «μελωδική» εκφορά του λόγου και η έντονη κίνηση αποσκοπούν ακριβώς σε αυτό.

Πως ενισχύουν τις εντάσεις και με ποιο τρόπο ορίζουν την «εικόνα» της, οι φωτισμοί της παράστασης;

Οι φωτισμοί του σταθερού μας συνεργάτη Κώστα Μπεθάνη, αφηγούνται με τη σειρά τους τη δική τους ιστορία που, βέβαια, τέμνεται με αυτή της παράστασης. Από την πρώτη στιγμή επιχειρούν να μας εισάγουν σ’ ένα ταξίδι στο βάθος της Μνήμης, παίζοντας ακριβώς στο όριο μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας. Καθώς η παράσταση παίζεται πάνω σ’ ένα κόκκινο δάπεδο, το φως διαχέεται στους λευκούς τοίχους του χώρου, τοποθετώντας θεατές και ηθοποιούς στο ίδιο «αιμάτινο» τοπίο.

Πως καθορίζει την σκηνοθετική οπτική η σκηνογραφία και με ποιο τρόπο γίνεται λειτουργικό κομμάτι της παράστασης;

Κατά τη διάρκεια των προβών, αρκετά σύντομα θα έλεγα, είχα την αίσθηση ότι η παράσταση παίζεται πάνω σε κόκκινο δάπεδο. Ο Μύλλερ γράφει για τον «βούρκο αίματος της Ιστορίας» κι αυτό είναι κάτι που με συγκλονίζει. Έτσι αποφασίσαμε με τον εικαστικό μας συνεργάτη Ηλία Παπανικολάου, να πάμε προς αυτή την κατεύθυνση. Σε αντίστιξη με το κόκκινο δάπεδο, τα κοστούμια των ηθοποιών είναι μαύρα.

Αργότερα, μέσα από ένα βιβλίο για τη δράση αναρχικών ομάδων στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, έμαθα πως θεατρικές ομάδες κομμουνιστικής ή αναρχικής αναφοράς, «μόλις η εξουσία παραδόθηκε στον Χίτλερ» (ΤζιόρτζιοΑγκάμπεν), περιόδευαν σε συνθήκες παρανομίας σε όλη τη χώρα, παίζοντας αντιφασιστικά έργα, πάντα πάνω σε κόκκινο δάπεδο, φορώντας μαύρα ρούχα. Με μια έννοια, η ιστορία επαναλαμβάνεται…

Ποια είναι η σχέση της σκηνοθεσία σου με την δυναμική «Χρόνου-Ενέργειας» που καθορίζει και την ρυθμολογία της παράστασης αλλά και την ερμηνευτική τεχνική;

Συνεργαζόμενος πολλά χρόνια με τον Θόδωρο Τερζόπουλο κι επηρεαζόμενος από αυτόν, προσπαθώ να δουλεύω πάντα με γνώμονα τις ανάγκες που προκύπτουν μέσα από το σμίλευμα του Χρόνου, δίνοντας έμφαση στο χρονο-ρυθμό του συλλογικού τοπίου της παράστασης, αλλά και της αλυσίδας των δράσεων που ακολουθεί ο κάθε ηθοποιός. Στη διαδικασία της ψυχοσωματικής έρευνας και του αυτοσχεδιασμού, το σώμα του ηθοποιού φέρνει στο φως ιδιαίτερους χρονο-ρυθμούς και συμπεριφορές, ίσως άγνωστες μέχρι εκείνη τη στιγμή. Τελικά, ο ίδιος ο χρονο-ρυθμός ορίζει την ποιότητα και την ποσότητα της ενέργειας που απαιτεί η εκτέλεση της κάθε δράσης, αλλά και ολόκληρης της παρτιτούρας των ψυχοσωματικών δράσεων που καλείται να εκτελέσει ο ηθοποιός. Δεν είναι τυχαίος ο όρος «παρτιτούρα». Βλέπετε ότι μας πηγαίνει κατευθείαν σε μια μουσικότροπη αντίληψη των πραγμάτων.

Τι θα ήταν η επανάσταση σήμερα;

Η ριζική απελευθέρωση των επιθυμιών και των ενδιαφερόντων των Καταπιεσμένων από τα πλοκάμια όλων των μορφών εξουσίας, η συνειδητοποίηση των ιδιαίτερων ταξικών συμφερόντων τους μέσα από τη θέση τους στην παραγωγή, η διεκδίκηση ενός κόσμου στον οποίο το ανθρώπινο μέσα στον άνθρωπο δεν εξοστρακίζεται αλλά κυριαρχεί.

Γιατί κατά την γνώμη σου η κάθε δυναστεία επισύρει την ανατροπή της αλλά και η κάθε ανατρεπτική ενέργεια υπονομεύεται από τους οικείους της δαίμονες;

Αφενός γιατί έρχεται κάποια στιγμή που η ίδια η Ζωή εξεγείρεται διεκδικώντας την «ανθρωπινότητα» της κι αφετέρου γιατί ο άνθρωπος είναι οντολογικά ατελής. Τίποτα, όμως, από τα παραπάνω δε σημαίνει ότι ο αγώνας για μια ζωή που αξίζει να τη ζήσει κανείς δεν έχει νόημα… Αντίθετα, η επίγνωση αυτή είναι που καθιστά την επανάσταση διαρκή…

Ποια είναι τα προσεχή σχέδια της ομάδας;

Οι παραστάσεις της «Αποστολής» συνεχίζονται μέχρι τις 26/2, στις 2/2 παρουσιάζουμε σε μορφή αναλογίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο το έργο του Θωμά Συμεωνίδη «Υπάρχει Επίσης» και στις 27/2 στο Ίδρυμα Κακογιάννη, σε πανελλήνια πρώτη, το έργο του Δημήτρη Δημητριάδη «Τρωάς». Και στα δύο έργα συμμετέχουν οι Δαυίδ Μαλτέζε και Έλλη Ιγγλίζ.

Παράταση Παραστάσεων μέχρι την Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2017

Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου

Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος

Φωτισμοί: Κώστας Μπεθάνης

Σκηνική εγκατάσταση | Κοστούμια: Ηλίας Παπανικολάου

Δραματουργική συνεργασία: Μαρία Σικιτάνο

Χειριστής φωτός: Δημήτρης Σταμάτης

Photo credits: Αντωνία Κάντα

Δημιουργία αφίσας:Soul Design

Επικοινωνία: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας

Διανομή

Ελεάνα Γεωργούλη: Ντεμπυσόν

Δαυίδ Μαλτέζε: Αντουάν, Πρώτη Αγάπη

Έβελυν Ασουάντ: Γυναίκα, Πρώτη Αγάπη, Προδοσία

Έλλη Ιγγλίζ: Γκαλουντέκ

Δημήτρης Παπαβασιλείου: Σασπόρτας

Στο εμβόλιμο κείμενο, Άντρας στον ανελκυστήρα ο Δαυίδ Μαλτέζε

Θέατρο ΑΤΤΙΣ – Νέος Χώρος

Λεωνίδου 12 (πλησίον μετρό Μεταξουργείου)

Παραστάσεις: Παρασκευή και Σάββατο στις 21.00 και Κυριακή στις 20.00. Μέχρι τις 26Φεβρουαρίου 2017.(Μετά το τέλος των παραστάσεων στις 5, 12 και 19 Φεβρουαρίου, θα ακολουθήσει συζήτηση του κοινού με τον σκηνοθέτη της παράστασης, Σάββα Στρούμπο.)

Κράτηση θέσεων: 210-3225207

Τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ (κανονικό), 10 ευρώ (φοιτητές, άνεργοι ΟΑΕΔ, ΑμΕΑ)

Παίζουν οι ηθοποιοί:Ελεάνα Γεωργούλη, Δαυίδ Μαλτέζε, Έλλη Ιγγλίζ, Δημήτρης Παπαβασιλείου, ΈβελυνΑσουάντ

Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος

Μετά το τέλος των παραστάσεων στις 5, 12 και 19 Φεβρουαρίου, θα ακολουθήσει συζήτηση του κοινού με τον σκηνοθέτη της παράστασης, Σάββα Στρούμπο.